Exact sciences [2020-09-25]

Setna rocznica urodzin prof. Ingardena

— Redakcja

1 października 2020 r. mija setna rocznica urodzin profesora Romana Stanisława Ingardena. Z tej okazji planowane są specjalne wydarzenia na Wydziale Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UMK.

W programie spotkania znalazły się:

• okolicznościowe przemówienie Rektora UMK prof. dr. hab. Andrzeja Sokali podczas inauguracji roku akademickiego,
• otwarcie wystawy poświęconej prof. Ingardenowi w foyer auli UMK (wystawa ta będzie później eksponowana na terenie Instytutu Fizyki oraz w Bibliotece Głównej UMK, a także – w wersji elektronicznej – na stronach www Uczelni),

• wykład online w ramach Kolokwium Czwartkowego pt. "O pewnym artykule opublikowanym w toruńskim czasopiśmie w 503 lata po narodzinach Kopernika, jego autorze i znaczeniu" poświęcony sylwetce i dokonaniom naukowym prof. Ingardena, który wygłosi prof. Karol Życzkowski z Instytutu Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego (początek wystąpienia w czwartek 1 października o godz. 17:00, link do transmisji), 

Roman Stanisław Ingarden urodził się w 1920 r. w Zakopanem w rodzinie wybitnego polskiego filozofa Romana Witolda Ingardena. Kilka lat wczesnego dzieciństwa spędził w Toruniu w czasie, gdy jego ojciec był profesorem Gimnazjum Toruńskiego. W 1925 roku rodzina przeniosła się do Lwowa, gdzie ojciec objął profesurę na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza. W 1938 Roman S. Ingarden rozpoczął studia na wydziale fizyki i równolegle - filozofii lwowskiej uczelni. Jego nauczycielami byli m.in. wybitni fizycy Wojciech Rubinowicz i Stanisław Loria, matematycy szkoły lwowskiej Juliusz Schauder, Hugo Steinhaus, Stefan Banach, Edward Szpilrajn-Marczewski oraz filozofowie: ojciec - Roman W. Ingarden, Kazimierz Ajdukiewicz i Leon Chwistek. Studia ukończył krótko po wojnie i rozpoczął pracę na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Wrocławskiego jako asystent prof. S. Lorii. Tam też doktoryzował się w 1949 r. i otrzymał tytuł profesora w 1954 r. Współtworzył wrocławską Katedrę Fizyki Teoretycznej. W roku 1967 przyjął zaproszenie prof. Aleksandra Jabłońskiego do przeniesienia się na stałe do Torunia i objęcia kierownictwa nowo utworzonej Katedry Termodynamiki i Teorii Promieniowania. W latach 1969-1978 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Fizyki UMK. Do przejścia na emeryturę w r. 1989 kierował Zakładem Fizyki Statystycznej i Matematycznej. Jego zainteresowania naukowe obejmowały w początkowym okresie optykę, później zaś termodynamikę, fizykę statystyczną i kwantową. Był prekursorem zastosowań różniczkowej geometrii Finslera w fizyce, jednak najbardziej znany jest z nowatorskiego łączenia teorii fizycznych z teorią informacji. Profesor Ingarden konsekwentnie traktował informację jako wielkość fizyczną, do tego stopnia, że uważał ją za pojęcie bardziej fundamentalne niż prawdopodobieństwo, przy pomocy którego jest ona tradycyjnie definiowana. W latach 60. wspólnie z wrocławskim matematykiem Kazimierzem Urbanikiem opublikował serię prac wywodzących rachunek prawdopodobieństwa ze zdefiniowanej aksjomatycznie informacji.  Wyzwaniem pozostawało matematycznie poprawne przeniesienie tych idei na grunt fizyki kwantowej. W latach 70. w toruńskim zespole badawczym R. Ingardena powstały fundamentalne prace dotyczące dynamiki kwantowych układów otwartych (prof. A. Kossakowski) i struktury istotnych dla niej odwzorowań dodatnich i kompletnie dodatnich (prof. A. Jamiołkowski).  Stworzyły one właściwą matematyczną bazę do sformułowania podstaw kwantowej teorii informacji, dokonanego przez prof. Ingardena w pracy "Quantum Information Theory" opublikowanej w 1976 roku. Publikacja ta wyprzedza o ćwierćwiecze eksplozję zainteresowania kwantową informacją wywołaną znaczącym postępem technik doświadczalnych m.in. w zakresie fizyki atomowej i optyki kwantowej w latach 1990-2000, który umożliwił pierwsze eksperymentalne realizacje przetwarzania, szyfrowania i przesyłania kwantowej informacji. Profesor Ingarden był inicjatorem utworzenia dwóch międzynarodowych czasopism matematyczno-fizycznych, Reports on Mathematical Physics (od 1970 r.) oraz Open Systems and Information Dynamics (od r. 1992). Czasopisma te znajdują się od wielu lat na liście filadelfijskiej i redagowane są nadal w Instytucie Fizyki UMK. Także z inicjatywy Profesora od półwiecza odbywa się Sympozjum Fizyki Matematycznej, coroczna międzynarodowa konferencja, należąca do najstarszych w skali światowej, renomowanych cyklicznych konferencji w swojej dziedzinie. Profesor był także pomysłodawcą opracowania serii nowoczesnych akademickich podręczników z fizyki. Powstały one we współautorstwie z  młodszymi kolegami z Zakładu Fizyki Statystycznej i Wydziału Matematyki UMK. Po przejściu na emeryturę prof. Ingarden poświęcił się swojej wieloletniej pasji – nauce języka japońskiego. Przez wiele lat sam prowadził na UMK lektorat tego języka. Z jego inicjatywy na Wydziale Humanistycznym UMK powołano w 1995 r.  Pracownię Języka i Kultury Japońskiej, która w późniejszych latach dała początek studiom japonistycznym na naszej Uczelni. Profesor Roman S. Ingarden zmarł w Krakowie 12 lipca 2011 r.