NCU News
Humanities and arts
Z mecenatem Lanckorońskich
Polska Akademia Umiejętności przyznała Stypendia Fundacji Lanckorońskich i Fundacji z Brzezia Lanckorońskich na prowadzenie badań w roku 2022. Wśród stypendystów znalazło się sześcioro naukowców z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Stypendia przyznawane są na prowadzenie badań w Rzymie, Wiedniu, Londynie i innych ośrodkach naukowych Europy. Celem działania Fundacji jest inicjowanie badań i pomoc indywidualnym uczonym oraz instytucjom naukowym w prowadzeniu studiów w ramach szeroko pojętych nauk humanistycznych, a szczególnie nad historią i historią sztuki Polski oraz krajów sąsiadujących z ziemiami dawnej Rzeczpospolitej.
Wśród laureatów stypendium są naukowcy z UMK: dr Hadrian Ciechanowski i mgr Paweł Kaźmierczak z Wydziału Nauk Historycznych, dr Dorota Grabowska-Pieńkosz z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych, dr Agnieszka Markuszewska i dr Marta Szada z Wydziału Humanistycznego oraz dr hab. Anna Tarnowska, prof. UMK z Wydziału Prawa i Administracji.
Dr Hadrian Ciechanowski - doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, adiunkt w Katedrze Archiwistyki i Zarządzania Dokumentacją na Wydziale Nauk Historycznych. Kierownik grantu NCN SONATINA 3 pt. "System rejestrów publicznych w Królestwie Pruskim i jego wpływ na rozwój rejestrów publicznych w Polsce w XX i XXI w.". Autor monografii pt. "Kancelaria władz wojewódzkich w latach 1975–1990 na przykładzie Wojewódzkiej Rady Narodowej w Toruniu oraz Urzędu Wojewódzkiego w Toruniu" (Toruń 2020). Stypendium Fundacji z Brzezia Lanckorońskich otrzymał na realizację projektu pn. "Racjonalizacja działalności archiwalnej – implementacja zasady proweniencji w archiwach angielskich na przełomie XIX i XX w. na przykładzie The National Archives". Celem projektu jest przebadanie, jaki wpływ na archiwa angielskie wywarła postępująca w XIX i na początku XX w. racjonalizacja formalna życia społecznego, wymuszana przez rozwój biurokracji i przemysłu kapitalistycznego. Okres objęty badaniem był czasem, kiedy nastąpił szybki rozwój archiwów i archiwistyki oraz - poprzez sformułowanie zasady proweniencji - stworzone zostały fundamenty dzisiejszej działalności archiwalnej. Był to jednocześnie czas, kiedy archiwa w coraz większym stopniu włączane były w orbitę działania biurokracji. Do badania archiwów angielskich zastosowany zostanie model stworzony przez Maxa Webera, co pozwoli odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu zmiany zachodzące we Europie kontynentalnej wpływały na archiwa angielskie, za pośrednictwem których były następnie transferowane do pozostałych państw pozostających w kręgu kultury anglosaskiej.
Dr Dorota Grabowska-Pieńkosz - adiunkt w Katedrze Historii Nauk Pedagogicznych (Instytut Nauk Pedagogicznych) na Wydziale Filozofii i Nauk Społecznych. Absolwentka studiów pedagogicznych i historycznych na UMK. W 2015 r. uzyskała stopień doktora na podstawie rozprawy pt. "Nauczyciele szkół galicyjskich w literaturze pamiętnikarskiej. Studium z pedeutologii historycznej" napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Władysławy Szulakiewicz. Dysertacja została wyróżniona przez Radę Wydziału Nauk Pedagogicznych UMK oraz otrzymała I nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie Prac Magisterskich i Doktorskich z Historii Edukacji - Nagrodę im. Profesora Czesława Majorka. W 2016 r. otrzymała nagrodę indywidualną III stopnia Rektora Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu za działalność naukowo-organizacyjną w 2015 r., zaś w 2020 r. zespołowe wyróżnienie w dziedzinie naukowej za 2019 r. W 2018 r. otrzymała stypendium Fundacji Lanckorońskich i Fundacji z Brzezia Lanckorońskich, które zrealizowała w 2019 r. Jest autorką 53 publikacji, w tym trzech monografii naukowych ("Zapisani w pamięci: nauczyciele zaboru austriackiego w literaturze pamiętnikarskiej", Toruń 2016; "Historia wychowania na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika", Toruń 2018 - współautorstwo; "Z myślą o Niepodległej. Polska myśl pedagogiczna przełomu XIX i XX wieku i okresu międzywojennego", Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2019 - współautorstwo). Zainteresowania naukowe dr Grabowskiej-Pieńkosz koncentrują się wokół pedeutologii historycznej, biografistyki edukacyjnej, historii polskiej myśli pedagogicznej XIX i XX wieku. Jest członkiem Towarzystwa Historii Edukacji oraz sekretarzem Toruńskiego Koła THE. Stypendium Fundacji Lanckorońskich otrzymała na realizację projektu pn. "Działalność oddziałów Towarzystwa Pedagogicznego (1868-1921) na rzecz rozwoju oświaty w Galicji - kontynuacja badań nad działalnością społeczno-oświatową Towarzystwa Pedagogicznego". Zaproponowany temat stanowi kontynuację badań prowadzonych nad Towarzystwem Pedagogicznym (1868-1921) i jego wkładem w rozwój oświaty w zaborze austriackim. Dzięki uzyskanemu w 2018 roku stypendium Fundacji Lanckorońskich i Fundacji z Brzezia Lanckorońskich dr Dorota Grabowska-Pieńkosz przeprowadziła w 2019 roku kwerendę w lwowskich archiwach i pozyskała materiały na temat okoliczności powstania Towarzystwa Pedagogicznego, prezesów, walnych zjazdów organizowanych przez władze centralne oraz organu prasowego, czyli czasopisma "Szkoła". Do pełnego zaprezentowania działalności tej organizacji niezwykle ważne będzie pozyskanie źródeł dokumentujących zakres prac realizowanych przez poszczególne oddziały TP, szczególnie te najbardziej aktywne na polu oświaty, m.in. w Brzeżanach, Brzesku, Drohobyczu, Złoczowie, Kołomyi, Krakowie, Sokalu, Tarnowie, Rzeszowie czy Nowym Sączu. W sumie będzie to ponad 50 jednostek archiwalnych znajdujących się przede wszystkim w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie.
Mgr Paweł Kaźmierczak absolwent poznańskiej skandynawistyki, od 2018 r. asystent w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK na Wydziale Nauk Historycznych, wykładowca języka norweskiego, szwedzkiego i duńskiego, literaturoznawca i tłumacz specjalizujący się w prozie i współczesnej poezji skandynawskiej – jego przekłady ukazywały się m.in. w Odrze, stypendysta Instytutu Polsko-Skandynawskiego w Kopenhadze, Instytutu Szwedzkiego w Sztokholmie i DIKU w Oslo, przygotowuje rozprawę doktorską o recepcji poezji Wisławy Szymborskiej w Skandynawii. Stypendium Fundacji Lanckorońskich uzyskał na projekt pn. "Listy z kraju w stanie wojny - Karen Blixen i nazizm". Środki finansowe przyznane przez Fundację zostaną przeznaczone na miesięczny pobyt w Berlinie i wykonanie w berlińskich bibliotekach kwerendy, której celem jest zbadanie, jakie artykuły na temat wizyty Karen Blixen w Berlinie wiosną 1940 r. opublikowała prasa niemiecka w latach 1938-1940. Wyniki zostaną porównane z relacją Karen Blixen w eseju Breve fra et land i krig, korespondencji z lat 1938-45 jej autorstwa oraz artykułami, jakie na temat tej wizyty publikowała prasa duńska w tym samym okresie. W polskiej literaturze skandynawistycznej i historycznej nie opracowano do tej pory tego zagadnienia. Karen Blixen znana jest ze swojego oryginalnego jak na początek XX w. podejścia do kwestii etnicznych i rasowych – znanego z jej literackich relacji dotyczących życia i pracy na farmie w Afryce opublikowanych w książce "Pożegnanie z Afryką", "Cienie na trawie", a także korespondencji "Listy z Afryki". Fakt jej kontrowersyjnej wizyty w III Rzeszy tuż przed inwazją na Danię nie jest powszechnie znany, a interesującym pozostanie rozważenie nie tylko kwestii powodów, które skłoniły pisarkę do przyjęcia stypendium i odbycia podróży, ale także sposobu, w jaki ją zrelacjonowano w prasie i do jakich celów wykorzystano samą wizytę. Esej Karen Blixen ukazał się dopiero po zakończeniu II wojny światowej, a pisarka zaangażowała się czynnie w pomoc duńskiemu ruchowi oporu w ratowaniu duńskich Żydów przed wywiezieniem do obozów zagłady w 1943 r.
Dr Agnieszka Markuszewska - doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Katedrze Edytorstwa i Literatury Polskiej na Wydziale Humanistycznym UMK, współzałożycielka i redaktorka naczelna ogólnopolskiego czasopisma naukowego "Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie". Autorka monografii naukowej "Poetyckie światy romantyków. O młodzieńczej korespondencji Zygmunta Krasińskiego i Henryka Reeve'a" (Toruń 2017) oraz edytorka dwutomowego wyboru listów: "Romantyczne współpoetyzowanie. Wybór listów Zygmunta Krasińskiego i Henryka Reeve'a" (Toruń 2018). W ramach nowej edycji "Dzieł zebranych" poety opracowała m.in. tomy z polską i francuskojęzyczną "Prozą poetycką". Współedytorka edycji krytycznej: Z. Krasiński, "Oeuvres en français. Prose poétique suivi de Écrits politiques et critiques" (Paris 2021). Stypendium Fundacji Lanckorońskich przeznaczy na realizację projektu badawczego Romantyczna "geografia" Krasińskiego – Rzym i Neapol. W ramach zadania badawczego przewidziano zrekonstruowanie i opisanie związków Zygmunta Krasińskiego z dwoma miastami – Rzymem i Neapolem – w perspektywie romantycznej geopoetyki i dziewiętnastowiecznego podróżopisarstwa, uwydatniając zależność autora i jego piśmiennictwa (literackiego i osobistego – prywatna korespondencja poety) od konkretnego miejsca geograficznego. Wyobraźnia twórcza pisarza kształtowała się w relacji do wybranej przestrzeni topograficznej i architektonicznej, a w jej centrum Krasiński wielokrotnie sytuował Rzym i Neapol, miasta, z którym był związany przez całe życie i gdzie mieszkał w latach 40. I 50. XIX wieku (ich opisy pojawiają się zarówno w twórczości i korespondencji młodzieńczej, jak i w piśmiennictwie dojrzałym).
Dr Marta Szada - doktor nauk humanistycznych, asystent w Katedrze Filologii Klasycznej na Wydziale Humanistycznym UMK. Współautorka baz danych "Cult of Saints in Late Antiquity" (projekt Uniwersytetu Oksfordzkiego i Uniwersytetu Warszawskiego) oraz "Presbyters in the Late Antique West" (Uniwersytet Warszawski). Autorka artykułów o historii Kościoła w późnym antyku i wczesnym średniowieczu. Przygotowuje monografię o konwersjach między chrześcijaństwem nicejskim i homejskim ("ariańskim") w królestwach barbarzyńskich między IV i VII wiekiem. Stypendium Fundacji z Brzezia Lanckorońskich otrzymała na projekt pn. "Duchowieństwo skłóconych wyznań na późnoantycznym Zachodzie". W części królestw sukcesyjnych, które powstały na Zachodzie po upadku Cesarstwa Rzymskiego, funkcjonowały dwa odrębne kościoły – nicejski ("katolicki") oraz homejski ("ariański"). Duchowni tych kościołów wchodzili ze sobą w różnego rodzaju interakcje. Badaczkę szczególnie interesuje rywalizacja pomiędzy duchownymi różnych kościołów o wiernych, zasoby materialne, przychylność władzy świeckiej, prestiż i autorytet. Duchowni jednego kościoła z ściśle teologicznego czy liturgicznego punktu widzenia nie uznawali swoich przeciwników za "prawdziwych" biskupów, prezbiterów czy diakonów i vice versa, w praktyce jednak często rozpoznawali się jako członków podobnej grupy wyróżniającej się wiedzą, statusem społecznym i rolą w Kościele. Dr Marta Szada zamierza zbadać, jak to napięcie pomiędzy konfliktem o zasoby a wspólnotą doświadczeń wpływała na praktyki religijne i relacje społeczno-wyznaniowe na porzymskim Zachodzie.
Dr hab. Anna Tarnowska, prof. UMK jest adiunktem w Katedrze Historii Prawa Niemieckiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jest autorką ponad trzydziestu publikacji z zakresu historii prawa i ustroju państwa, historii administracji oraz prawa konstytucyjnego, także porównawczego. Obszarem jej szczególnego zainteresowania jest prawo publiczne Prus i państwa niemieckiego w XIX i XX w. oraz II Rzeczypospolitej, w szczególności zaś wybrane kwestie prawa ustrojowego i dziejów administracji. Była członkiem grupy badawczej międzynarodowego projektu "The Rise of Modern Constitutionalism"; pod jej redakcją ukazał się zbiór źródeł do historii prawa konstytucyjnego: Polskie dokumenty konstytucyjne 1790 – 1848 /Polish Constitutional Documents 1790 – 1848, München 2008. Prof. Tarnowska uczestniczyła także w polskiej sekcji projektu "Rechtskulturen des modernen Osteuropa" pod patronatem Max-Planck-Institut für Europäische Rechtsgeschichte we Frankfurcie nad Menem, w ramach którego opublikowała obszerne opracowanie historii sądownictwa administracyjnego w Polsce. Jako stypendystka prowadziła badania w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitzung i Staatsbibliothek w Berlinie, w Polskiej Misji Historycznej w Getyndze i Würzburgu oraz w Instytucie Maxa Plancka we Frankfurcie. Brała także udział w projekcie badawczym "ReConFort. Reconsidering Constitutional Formation. Constitutional Communication by Drafting, Practice and Interpretation in 18th and 19th Century Europe" pod kierownictwem prof. U. Müssig z Uniwersytetu w Passau realizowanym w latach 2014-2018 ze środków Advanced Grants Europejskiej Rady Badań. W 2016 r. ukazała się pierwsza monografia ReConFort, poświęcona zagadnieniu suwerenności narodu w dyskusjach konstytucyjnych w Europie pod koniec XVIII i w XIX w. Prof. Tarnowska uczestniczyła w związanych z grantem konferencjach w Passau, Maceracie, Brukseli i Monachium. Obecnie koncentruje się na badaniach poświęconych niemieckiemu państwu prawa na przełomie XIX i XX w. w kontekście sytuacji prawnej polskiej mniejszości narodowej. W ramach realizacji tego tematu w roku akademickim 2013/2014 otrzymała stypendium Fundacji Lanckorońskich i Lanckorońskich z Brzezia na kwerendę archiwalno-biblioteczną w Berlinie, w latach 2014-2016 odbywała m.in. regularne staże naukowe w Polskiej Misji Historycznej przy Uniwersytecie Juliusza Maksymiliana w Würzburgu oraz kwerendy w instytucjach naukowych Berlina. Stypendium Fundacji Lanckorońskich otrzymała na projekt pn. "Status kobiet w austriackim prawie publicznym (1848-1934) - kręta droga ku równości wobec prawa". Projekt ma na celu identyfikację podstawowych obszarów prawa publicznego, obowiązującego w okresie Cesarstwa i następnie Republiki Austrii, zawierających przepisy o dyskryminacyjnym dla kobiet charakterze i analizę czynników prowadzących do eliminacji takich przepisów. Chodzi o wskazanie aktorów politycznych, dążących do zniesienia takich regulacji i ich oponentów, a także przebadanie argumentacji prawnej i publicystycznej. Kolejny element to analiza metod eliminacji takich przepisów z ustawodawstwa i odbioru społecznego podejmowanych przez ustawodawcę decyzji. Cezurę czasową proponowanych badań otwiera rok 1848, w którym powstało pierwsze w Austrii polityczne stowarzyszenie kobiet (Wiener demokratisches Frauenverein). Zamyka zaś rok 1934 przynoszący tradycjonalistyczny zwrot - jeśli nie od razu w sferze formalnej (choć przywrócono wówczas m.in. przepisy "celibatowe" dla nauczycielek), to bez wątpienia w sferze wykonywania przepisów o równościowym charakterze (spadek liczby studentek i zatrudnienia kobiet w administracji publicznej). Projekt jest częścią szerszego zamierzenia – komparatystycznych badań nad drogą ku równouprawnieniu kobiet w krajach obszaru niemieckojęzycznego.
