Humanistyka i sztuka [2025-10-07]

Między ludźmi a małpami: nowa baza twarzy

— Sławomir Wacewicz

Naukowcy z Centrum Badań nad Ewolucją Języka (CLES) Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu są współautorami bazy Apemen Faces Database (ApeFD) – pionierskiej kolekcji fotorealistycznych wizerunków twarzy, która ma wspierać badania nad ewolucją człowieka, poznaniem i percepcją społeczną.

ApeFD to innowacyjny zbiór obejmujący 620 imponujących, starannie przygotowanych obrazów 31 uogólnionych modeli homininów (co istotne: nie są to rekonstrukcje żadnego rzeczywistego gatunku hominina), przedstawionych w różnych wariantach koloru oczu, które wizualnie łączą współczesnych ludzi z naszymi dawnymi krewnymi. Każda twarz jest nie tylko wizualnie sugestywna, ale również opatrzona szczegółowymi danymi geometryczno-morfometrycznymi oraz bogatymi ocenami percepcyjnymi dotyczącymi kluczowych cech społecznych, takich jak groźność, towarzyskość, wiarygodność, zdrowie, wiek czy męskość. Zbiór powstał dzięki współpracy naukowców z Centrum Badań nad Ewolucją Języka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (dr hab. Sławomir Wacewicz, prof. UMK, dr Juan Olvido Perea Garcia, dr Marta Sibierska, dr Vojtěch Fiala i Anna Szala) z badaczami z Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Hirszfelda oraz Uniwersytetu w Las Palmas de Gran Canaria.

ApeFD zostało zaprezentowane w czasopiśmie Scientific Data.

Jak powstały obrazy?

Zespół opracował kolekcję, łącząc zaawansowane narzędzia automatyczne z ręczną obróbką artystyczną. Początkowe obrazy zostały wygenerowane przy użyciu nowoczesnych systemów sztucznej inteligencji, w tym Midjourney i GetImg.ai, a ostateczne wizualizacje wykonano z wykorzystaniem modelu RealVisXL V4.0.

Postprodukcja wymagała setek godzin ręcznej obróbki przez doświadczonego grafika (zwiększanie rozdzielczości, praca nad teksturą, standaryzacja oświetlenia, kadrowanie w stylu paszportowym oraz staranna edycja oczu), aby zapewnić spójne, fotorealistyczne rezultaty – mówi dr hab. Sławomir Wacewicz, profesor UMK, dyrektor Centrum Badań nad Ewolucją Języka UMK.

Spośród około 7 000 wygenerowanych kandydatów autorzy wybrali i dopracowali 31 finalnych twarzy, które spełniały ich cel projektowy "ludzkie, ale nie ludzkie".

Dlaczego to ważne?

Tym, co wyróżnia ApeFD, jest unikalna filozofia projektowa. Istniejące bazy twarzy wykorzystują zdjęcia prawdziwych ludzi – to dobre rozwiązanie w przypadku typowych pytań badawczych, ale ograniczające, jeśli celem jest sprawdzenie, jak ludzie reagują na kształty twarzy wykraczające poza zakres współczesnej ludzkiej zmienności. ApeFD wypełnia tę lukę, oferując realistyczne, nieludzkie twarze, które nadal prowokują społeczne oceny (np. "czy można ufać?" albo "czy jest groźny?").

Dzięki temu psychologowie, neurobiolodzy, prymatolodzy, a nawet osoby pracujące w branży filmowej, gamingowej czy projektowej mogą prowadzić kontrolowane eksperymenty nad spojrzeniem, zabarwieniem oczu, sygnałami tożsamości, zjawiskiem "dolin niesamowitości" czy nad ideami dotyczącymi ewolucji ludzkich oczu i twarzy. Na przykład badacze mogą:

• testować, jak różne zabarwienia oczu i kształty twardówki wpływają na postrzeganie wiarygodności, zagrożenia czy uwagi;
• prowadzić eksperymenty z czasem reakcji i pomiarami psychofizjologicznymi (tętno, przewodnictwo skóry, śledzenie wzroku) bez wykorzystywania identyfikowalnych wizerunków ludzi. To sposób na ominięcie ograniczenia obecnego w wielu badaniach nad kształtowaniem się wrażeń – kiedy cecha zostaje zmodyfikowana poza to, co znane badanym, ich reakcja może wynikać z naruszenia oczekiwań, a nie z samych właściwości cechy;
• porównywać reakcje ludzi i innych naczelnych na te same bodźce w warunkach zoo lub laboratoryjnych.

Poza światem akademickim projektanci, filmowcy i twórcy gier mogą korzystać z edytowalnych plików źródłowych ApeFD, aby tworzyć realistyczne twarze bez ryzyka podobieństwa do rzeczywistych osób. Te praktyczne zastosowania pomagają odpowiadać na głębsze pytania naukowe – na przykład o ewolucję cech oka sprzyjających współpracy, które sprawiają, że ludzkie spojrzenie jest wyjątkowo czytelne.