Nauki społeczne [2022-10-13]

Nobel w czasach kryzysu

— Marcin Behrendt

Amerykanie Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond, Philip H. Dybvig otrzymali tegoroczną Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla potocznie zwaną "ekonomicznym Noblem". Królewska Szwedzka Akademia Nauk wyróżniła naukowców za "badania na temat banków i kryzysów finansowych".

Współczesne badania nad bankowością wyjaśniają, po co istnieją banki, jak uczynić je mniej podatnymi na destabilizację i w jaki sposób upadki banków pogłębiają kryzysy finansowe. Fundamenty tych badań położyli na początku lat 80. ubiegłego wieku tegoroczni nobliści. Ich analizy miały ogromne znaczenie praktyczne w regulowaniu rynków i radzeniu sobie z zapaściami finansowymi.

Dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki pieniądze z oszczędności muszą być inwestowane. Trzeba jednak pogodzić interesy oszczędzających, którzy chcą mieć stały dostęp do swojej gotówki i kredytobiorców, którzy potrzebują gwarancji, że nie będą musieli natychmiast spłacać swoich zobowiązań. Tu do gry wchodzą banki jako pośrednicy między tymi dwiema grupami. Zbierając oszczędności wielu osób, mogą sobie pozwolić na finansowanie inwestorów, nie pozbawiając dostępu do gotówki oszczędzających.

- Tegoroczna nagroda Nobla z ekonomii została przyznana za badania nad związkiem banków z kryzysami finansowymi i wpływem banków na zapobieganie tym kryzysom – tłumaczy dr hab. Damian Walczak, prof. UMK z Katedry Zarządzania Finansami na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania UMK. – Gdy czyta się publikacje noblistów i komentarze ekonomistów do tegorocznej nagrody, można zauważyć, że stabilność, bezpieczeństwo finansowe banków przekłada się na kryzysy gospodarcze i finansowe. Jeżeli banki mają się dobrze, to dekoniunktura jest znacznie mniej prawdopodobna. Jeśli z różnych powodów, zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych, takich jak np. błędy w zarządzaniu lub nadużycia, w bankach zdarzy się coś niewłaściwego, pojawi się jakiś problem, to ryzyko kryzysu jest większe. Dlatego rolą państwa jest prawidłowy nadzór nad bankami oraz swoiste ich pilnowanie, żeby odpowiednio funkcjonowały.

Istotnym wkładem noblistów w naukę było dowiedzenie, że kryzys w gospodarce może przełożyć się na gorszą sytuację banków, ale gorsza sytuacja banków zawsze przekłada się na dekoniunkturę w gospodarce.

One nie są idealne, często same tworzą sytuacje niebezpieczne, takie jak kryzys zapoczątkowany w 2008 r. – mówi prof. Walczak. - Generowały go głównie banki, tworząc niebezpieczne instrumenty finansowe, ale również one stały się beneficjentem tamtego kryzysu, ponieważ ratowano je przed masowymi upadkami, aby nie zwiększać kryzysu.

Ale nie zawsze tak jest. Pod koniec lutego br. Rosja zaatakowała Ukrainę. I od razu byliśmy świadkami tego, o czym pisali nobliści - rozpoczął się tzw. run to the bank, w wolnym tłumaczeniu bieg do banku. Ludzie masowo ruszyli do bankomatów, by pobrać gotówkę. Nobliści właśnie przed tym ostrzegali i podkreślali, że rolą państwa jest blokowanie upadłości banków bez ich winy. A to groziło Polsce pod koniec lutego. Banki nie miały tylu pieniędzy, żeby wszystkim je wypłacić, bo nie trzymają takiej ilości gotówki. - Gdyby ten "ciąg na banki" był niewiele większy, spełniłoby się to, przed czym przestrzegali nagrodzeni ekonomiści – twierdzi naukowiec z UMK. – Pisali: bądźcie ostrożni, bo to samospełniająca się przepowiednia. Jeśli powiemy, że w banku X nie ma gotówki i nagle wszyscy klienci ze strachu ruszą po nią, to w tej placówce na pewno jej zabraknie. I to zaznaczają nobliści: że rolą państwa, nadzorcy dbającego o rynek finansowy, bankowy jest to, żeby banki współdziałały z gospodarką i dzięki temu nie powstawały kryzysy.

Analizy noblistów mają jeszcze jeden związek z obecną sytuacją w Polsce. Banki zostały obciążone wakacjami kredytowymi i być może zostaną obciążone podatkiem od ponadnormatywnych zysków. Nie trudno się domyślić, że rozpocznie się "wypompowywanie" wielkich pieniędzy z banków, być może pojawią się straty, które mogą doprowadzić, w zależności od sytuacji, do zmniejszenia rentowności banków, a może nawet do zagrożenia ich bezpieczeństwa.

Banki udzielą mniej kredytów, obniżą oprocentowanie lokat i tu znów nawiązujemy do nagrody Nobla, bo państwo zamiast pilnować banków, kanałami pozawolnorynkowymi zabierze im pieniądze, głównie dlatego, że są bogate - mówi toruński ekonomista. - Trzeba jednak pamiętać, że w dzisiejszych czasach banki są podstawą funkcjonowania kraju. Trudno sobie wyobrazić gospodarkę bez kredytów, lokat, wypłat, przelewów itp.

Prof. Walczak dodaje, że państwo może doprowadzić do sytuacji, w której reagując na jeden kryzys, spowoduje drugi. Z drugiej strony, krytycy dotychczasowych działań banków mogą powiedzieć, że są to bogate instytucje i można im uszczknąć trochę zysków w ramach solidarności społecznej bogatych z biedniejszymi. Ale z ekonomią jest tak, że jesteśmy mądrzejsi po szkodzie. Za rok, dwa będziemy wiedzieli, czy zabranie bankom środków w 2022 r. dla ratowania gospodarki było korzystne nie tylko dla jej poszczególnych elementów, ale dla całej gospodarki rozumianej jako system naczyń połączonych.

Ben S. Bernanke jest związany z Instytutem Brookingsa w Waszyngtonie; Douglas W. Diamond jest profesorem Uniwersytetem Chicagowskiego, a Philip H. Dybvig - amerykańskim ekonomistą związanym z Uniwersytetem Waszyngtona w St. Louis.

Nagroda w dziedzinie ekonomii nie jest jedną z Nagród Nobla przyznanych przez Alfreda Nobla na podstawie jego testamentu. Została ufundowana w 1968 r przez Bank Szwecji (Sveriges Riksbank). Jej pełna nazwa to: Nagroda Sveriges Riksbank w dziedzinie nauk ekonomicznych ku pamięci Alfreda Nobla. Proces nominacji, kryteria selekcji i wręczanie nagród w dziedzinie ekonomii przebiega podobnie jak w przypadku Nagród Nobla.