Portal informacyjny
Nauki ścisłe
Planetoida na cześć toruńskiego astronoma
Jego imię nosiła dotąd ulica na Rubinkowie II, toruńskie Planetarium i krater na Księżycu. Prof. Władysław Dziewulski, jeden z założycieli Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, został uhonorowany po raz kolejny – litewscy badacze nazwali na jego cześć odkrytą przez siebie planetoidę.
W biuletynie z 29 kwietnia 2024 r., wydawanym przez komitet ds. nazewnictwa małych ciał w Układzie Słonecznym ("WG Small Bodies Nomenclature Bulletin") wśród nowych nazw dla planetoid znalazły się dwie związane z Polską. Otrzymały je na cześć polskich astronomów: związanego z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika prof. Władysława Dziewulskiego oraz prof. Marcina Poczobutta-Odlanickiego z Uniwersytetu Wileńskiego.
Za odkryciem tych niewielkich obiektów skalnych krążących wokół Słońca między orbitami Marsa i Jowisza oraz nadaniem im nazw stoją dawaj astronomowie litewscy: Kazimieras Černis i Justas Zdanavičius. Pierwszy z nich naukowców ma polskie pochodzenie. Jako odkrywcy mieli przywilej zaproponować nazwy zaobserwowanym przez siebie obiektom. Procedura trwała kilka lat – planetoidy zostały odkryte w 2004 i 2006 r. Najpierw jednak trzeba było bardzo dobrze poznać orbitę obiektu, kolejnym krokiem było nadanie jej numeru w katalogu planet, dopiero wówczas można było zaproponować jej nazwę, którą musiała zaakceptować Międzynarodowa Unia Astronomiczna.
Planetoida "Dziewulski"
Planetoida "Dziewulski" (319636), funkcjonująca do tej pory pod oznaczeniem 2006 SE368, została odkryta 23 września 2006 roku w litewskim Obserwatorium Astronomicznym w Malaty. Asteroida ma średnicę 3,5 km, a jej okres obiegu dookoła Słońca wynosi 4,3 roku.
Władysław Dziewulski (1878-1962) urodził się w Warszawie, gdzie ukończył V Gimnazjum Klasyczne, a następnie studia matematyczno-fizyczne na tamtejszym uniwersytecie (1901). Po roku pracy w Obserwatorium Astronomicznym UW i Obserwatorium im. Jędrzejewicza w Warszawie odbył w latach 1902-1903 studia na Uniwersytecie w Getyndze pod kierunkiem prof. Karola Schwarzschilda. Od 1903 r. był asystentem w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie doktoryzował się w 1906 r. W latach 1907-1909 przebywał ponownie w Getyndze, a w 1916 r. habilitował się na UJ. W 1919 r. został profesorem astronomii wskrzeszonego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, w którym organizował Obserwatorium Astronomiczne oraz pełnił funkcje dziekana, prodziekana, rektora i prorektora. Lata wojny spędził w Wilnie, ucząc i organizując naukę na tajnych kursach szkolnych i uniwersyteckich.
W lipcu 1945 r. przybył na czele grupy repatriowanych pracowników USB do Torunia, gdzie został profesorem astronomii i prorektorem nowej uczelni – Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Dzięki jego staraniom uczelnia pozyskiwała nowe budynki, wzbogacały się skromne wówczas pracownie, powiększało się grono profesorskie, zwłaszcza na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym.
Prof. Dziewulski był organizatorem Obserwatorium Astronomicznego UMK w Piwnicach i jego kierownikiem do 1952 r. Pod jego nadzorem wzniesiono pierwsze budynki Obserwatorium, zainstalowano pierwszy teleskop, a w 1949 r. rozpoczęto fotografowanie nieba, posadzono drzewa i krzewy, tworzące dzisiaj w piękny park.
Do czasu przejścia na emeryturę w wieku 82 lat prowadził wykłady dla studentów astronomii, fizyki, matematyki i geografii. Jego dorobek naukowy to 236 prac z zakresu mechaniki nieba, fotometrii, astronomii gwiazdowej i historii astronomii. Był prezesem Towarzystwa Naukowego w Toruniu w okresie 1949-1956, członkiem rzeczywistym PAN, członkiem Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego w Londynie i Międzynarodowej Unii Astronomicznej. W 1961 r. otrzymał doktorat honoris causa UMK. Był wielokrotnie odznaczany, w tym także Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 6 lutego 1962 r., pochowany został na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu.
Astronomka z UMK w kosmosie
Ciekawostką jest, że odkrywca planetoidy "Dziewulski",Kazimieras Černis, odpowiada także za nazwę innej planetoidy, która jest związana z toruńską astronomią. To "Iwanowska" (198820), którą uhonorował Wilhelminę Iwanowską, recenzentkę swojej pracy doktorskiej.
fot. Olgierd Gałdyński
Prof. Wilhelmina Iwanowska (1905-1999) najpierw pracowała w Obserwatorium Astronomicznym USB zorganizowanym i kierowanym przez prof. Władysława Dziewulskiego, następnie wspólnie z nim tworzyła Uniwersytet Mikołaja Kopernika oraz toruńską szkołę astronomii i radioastronomii, która przypomniała światu kopernikańską sławę Torunia i wykształciła rzesze absolwentów, zajmujących dziś stanowiska profesorów w uczelniach w wielu krajach. Badania i prace naukowe prof. Wilhelminy Iwanowskiej na temat astronomii gwiazdowej (m.in. statystyczne badanie ruchu gwiazd w przestrzeni, fotometria fotograficzna gwiazd zmiennych, badanie widm gwiazdowych, ewolucja galaktyk) przyniosły jej sławę wybitnego naukowca.
Planetoida "Poczobut"
Druga z planetoid odkrytych przez Černisa i Zdanavičiusa to "Poczobut" (191775), znana też jako 2004 TQ77, honoruje Marcina Poczobutta-Odlanickiego, żyjącego w latach 1728-1810 litewsko-polskiego astronoma, matematyka i jezuitę. Dokładne rozmiary obiektu nie są znane, natomiast na pełny obieg swojej orbity dookoła Słońca potrzebuje 4,5 roku.
Podobnie jak prof. Dziewulski, Poczobut-Odlanicki także był dyrektorem Wileńskiego Obserwatorium Astronomicznego (1764-1807), profesorem Uniwersytetu Wileńskiego (ponad 40 lat), a także rektorem tej uczelni (1780-1799), która wówczas nosiła nazwę Szkoły Głównej Litewskiej. Kolejną wspólną cechą jest upamiętnienie go w nazwie krateru księżycowego (w pisowni "Poczobutt", planetoida zaś funkcjonuje w wersji "Poczobut").
