Humanistyka i sztuka [2020-08-07]

Pod wodami Lednicy

— Redakcja

Militaria z X wieku, fragmenty ceramiki i kości zwierzęcych, a także pozostałości umocnień brzegowych z czasów panowania Mieszka I – to tylko część znalezisk, które przyniosły tegoroczne badania archeologów z UMK w okolicach Ostrowa Lednickiego.

To już kolejny sezon badań prowadzonych w tym miejscu przez naukowców z Centrum Archeologii Podwodnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu pod kierownictwem dr. hab. Andrzeja Pydyna, prof. UMK i mgr. Mateusza Popka, w ścisłej współpracy z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Pierwsze podwodne odkrycia na jeziorze Lednica miały miejsce w latach 50. XX wieku, jednak systematyczne podwodne badania archeologiczne rozpoczęto na początku lat 80. i trwają one do dziś. Prawie 40 lat współpracy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy zaowocowało spektakularnymi znaleziskami. Przebadano fragmenty mostów prowadzących na Ostrów Lednicki datowanych na czas Mieszka I i Bolesława Chrobrego, odnaleziono kilka łodzi jednopiennych oraz zgromadzono najliczniejszą kolekcję uzbrojenia wczesnośredniowiecznego w Europie Środkowej. Wszystko to było możliwe dzięki badaniom podwodnym.

Od 2017 r. większość prac koncentruje się w rejonie nowo odnalezionych przepraw mostowych, prowadzących z wyspy Ledniczka na zachodni brzeg jeziora. Funkcjonowały tu dwa mosty, pierwszy w X wieku, a drugi na przełomie XIII i XIV wieku. Chronologię tą potwierdzają zarówno odnajdywane zabytki archeologiczne, jak i datowania metodami dendrochronologiczną i radiowęglową. Szczególnie interesująca jest najnowsza data dendrochronologiczna, pochodząca z bardzo dobrze zachowanego pala, która pozwoliła prof. Tomaszowi Ważnemu z UMK określić datę ścięcia drzewa wykorzystanego do budowy mostu na jesień 913 lub zimę 913/914 roku. Chronologia ta sugeruje, że może to być jedna z najstarszych przepraw mostowych Słowian, znanych z terenu ziem polskich. Jednocześnie odkrycie to podkreśla wyjątkowość kompleksu osadniczego rozwijającego się w rejonie Ostrowa Lednickiego we wczesnych okresach formowania się państwa pierwszych Piastów.

Należy przypuszczać, że Ostrów Lednicki był jednym z najważniejszych grodów nie tylko za czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego, ale już za panowania ich ojca i dziada.

Tegoroczny sezon badawczy dostarczył również wielu cennych zabytków, zwłaszcza militariów. Część z nich można datować na X wiek, czyli czasy funkcjonowania starszego z mostów. Wśród najcenniejszych należy wymienić miecz jednoręczny pochodzący z X wieku. Pierwsze analizy sugerują, że na mieczu znajduje się inkrustowany krzyż. Podobnie datować można również dwa topory, z których jeden jest bogato zdobiony. Jeszcze nie wiadomo, czym był inkrustowany - na to pytanie odpowiedź przyniosą specjalistyczne analizy.

Odnalezione przez archeologów bełty do kuszy i groty strzał, datowane na XIII-XIV wiek, należy natomiast powiązać z drugą przeprawą mostową i funkcjonującym na Ledniczce gródkiem stożkowatym, który był siedzibą rycerską, a może również siedzibą kasztelana. Z tego samego okresu pochodzi także topór ze świetnie zachowanym drzewcem oraz głowica miecza z brązu. Taka ilość uzbrojenia, a zwłaszcza groty strzał i bełtów, może sugerować, że na moście odbyła się niejedna potyczka.

Wszystkie zabytki oraz same relikty mostów dokumentowane są w technologii 3D. Dlatego też każdy będzie mógł obejrzeć te przedmioty i pozostałości mostów na platformie Sketchfab.

W sezonie badawczym 2020 otworzono również podwodny wykop archeologiczny w bezpośrednim sąsiedztwie linii brzegowej w niedużej odległości od palatium. Odnaleziono w nim znaczną ilość fragmentów naczyń ceramicznych oraz kości zwierzęcych. Najcenniejsze wydają się jednaj pozostałości umocnień brzegowych, zbudowanych najprawdopodobniej z solidnych belek dębowych. Chronologię jednej z nich udało się już określić metodą dendrochronologiczną. Drzewo do jej produkcji zostało ścięte w 980 roku, czyli w trakcie panowania Mieszka I.

Badania podwodne oraz współpraca Centrum Archeologii Podwodnej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy planowane są na kolejne sezony badawcze.