Portal informacyjny
Humanistyka i sztuka
Tatarski tefsir nagrodzony
Historyczne wydanie tatarskiego tefsiru docenione Nagrodą im. Stefana Krzysztofa Kuczyńskiego. Książka zdobywa też uznanie i jest prezentowana na wielu europejskich uniwersytetach. Za sukcesem stoją pracownicy Centrum Badań Kitabistycznych UMK.
Nad krytycznym wydaniem pierwszego na świecie przekładu Koranu na język słowiański, tj. na XVI-wieczną polszczyznę północnokresową, a zarazem chronologicznie trzeciego przekładu tej księgi na język europejski, pracowali badacze reprezentujący różne dziedziny wiedzy i różne specjalności: slawiści (poloniści oraz białoruteniści, w tym historycy języka i dialektolodzy), orientaliści (arabiści, turkolodzy i semitolog), historycy, literaturoznawcy, kulturoznawcy, politolodzy i leksykografowie. Byli to naukowcy z 12 ośrodków naukowo-badawczych z pięciu państw (Polski, Ukrainy, Litwy, Białorusi i Turcji). Całością badań kierowali prof. Czesław Łapicz i prof. Joanna Kulwicka-Kamińska z Centrum Badań Kitabistycznych na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Wielki potencjał
Przekład spotkał się z międzynarodowym powodzeniem, dostrzeżono także jego wielki potencjał. Książka była w tym roku prezentowana na uniwersytetach w Neapolu, Berlinie i Wilnie. Znajduje się w zbiorach British Library i Bibliotece im. Skaryny w Londynie. Dowodem uznania są także nagrody i wyróżnienia.
Historyczne wydanie docenił Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, przyznając tefsirowi Nagrodę "Studiów Źródłoznawczych" im. Stefana Krzysztofa Kuczyńskiego.
Nagroda przyznawana jest za polskie książki z dziedziny źródłoznawstwa i nauk pomocniczych historii oraz za książkowe edycje źródłowe dotyczące czasów od średniowiecza do XX w. Był to finał XII edycji konkursu, w której oceniano książki wydane w 2022 r. "Tefsir Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego" otrzymał I nagrodę w kategorii "Edycje źródłowe i pomoce naukowe".
Warto zauważyć, że tefsir – jako jedyna propozycja z Komitetu Słowianoznawstwa PAN – został też nominowany do Nagrody im. Kazimierza Nitscha.
Historyczne wydanie
Przypomnijmy, autorom przekładu przyświecała intencja wprowadzenia do świadomości społecznej oraz do obiegu naukowego oryginalnego źródła filologicznego, jakim jest piśmiennictwo religijne Tatarów-muzułmanów od 620 lat zamieszkujących ziemie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Polskiej.
To oni dokonali pierwszego przekładu Koranu na język polski, który ze względów doktrynalnych nazwali tefsirem, czyli "objaśnieniem" arabskiego oryginału świętej księgi, co wpisuje się w tradycję takich tłumaczeń zarówno w krajach o silnie zakorzenionej kulturze islamu, jak i w krajach niemuzułmańskich. W tych ostatnich modelem właściwym mniejszościom muzułmańskim jest twórczość w językach miejscowych, zapisywana odpowiednio przystosowanym alfabetem arabskim i rozwijająca się pod silnym wpływem tradycji i kultury islamu. Nosi ona nazwę literatury aljamiado.
Podstawę edycji stanowi najstarsza (1723) pełna rękopiśmienna kopia tatarskiego tefsiru. Kopię tę, ze względu na miejsce przechowywania, nazywamy tefsirem z Olity (TAL, od litewskiego Alytus). Jest to zabytek obecnie znajdujący się na Litwie i pozostający w posiadaniu prywatnym. Tylko część manuskryptu swoją genezą sięga początku XVIII wieku; fragmenty korygowane, uzupełniane bądź dopisane przez późniejszych użytkowników pochodzą z 1836 roku, co ustalono na podstawie kolofonów.
Materiał komparatystyczny dla zespołowych interdyscyplinarnych badań, których wyniki zostały przedstawione w wydaniu przygotowanym przez naukowców z UMK, stanowiło 14 innych tefsirowych kopii, pochodzących z okresu od XVII do XIX wieku, a także fragmenty tefsirów zawarte w formie odniesień, nawiązań i cytatów w kilku tatarskich kitabach i chamaiłach.
Na opracowanie składają się: tom teoretyczno-komentarzowy, zawierający części historyczną, politologiczną, przekładoznawczą oraz językoznawczą i literaturoznawczą, zarówno slawistyczną, jak i orientalistyczną, oraz krytyczna edycja tekstu.
Jak podkreślają autorzy, tak przygotowana edycja może stanowić podstawę źródłową do badań naukowych z zakresu wielu dziedzin, m.in. slawistyki, orientalistyki, kulturoznawstwa, religioznawstwa, politologii, historii, etnologii, teologii itp.
