Humanistyka i sztuka [2022-12-09]

Zabytki na swoim

— Marcin Behrendt

Badaniami różnego rodzaju dzieł sztuki, kompleksową konserwacją i restauracją zabytków, tworzeniem projektów konserwatorskich oraz rozwijaniem nowych metod konserwacji zajmą się pracownicy nowo powstałego Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK.

Jednostka powstała przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Przy ul. Sienkiewicza 30/32 wybudowano nowy obiekt wyposażony w najnowocześniejszą aparaturę naukowo-badawczą, m.in. mikro-dyfraktometr rentgenowski XRD, przenośny cyfrowy system RTG, mikroskop polaryzacyjny, spektrometr XRF, mikroskop metalograficzny, nowoczesne stoły dublażowe, starzeniową komorę klimatyczną i świetlną, spektrometr do badań w podczerwieni FTIR z mikroskopem ATR, zestaw do mikrofedometrii, skanujący 16-bitowy system do reflektografii w podczerwieni, system obrazowania multispektralnego, skanery i drukarki 3D oraz specjalistyczny sprzęt fotograficzny. W sumie toruńscy konserwatorzy dzieł sztuki będą mieli do dyspozycji około 115 nowych urządzeń.

Oddajemy do użytku jeden z najnowocześniejszych obiektów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, zarówno pod względem rozwiązań architektonicznych, jak i wyposażenia – mówi prof. dr hab. Andrzej Sokala, rektor UMK. - Na dobre pozostanie on wizytówką i dumą naszej uczelni. Jednak budynek i jego wyposażenie to tylko warunki, które stworzą możliwości rozwoju toruńskiej szkoły konserwacji: bez jej doświadczenia i dorobku ani ten piękny budynek, ani nowoczesna aparatura nie miałyby sensu.

Rektor przypomina, że budowa i wyposażenie gmachu wymagało wieloletnich przygotowań i starań władz i pracowników Wydziału Sztuk Pięknych oraz Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, a także licznych partnerów, w tym samorządu województwa kujawsko-pomorskiego, gminy miasta Toruń i Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy.

W Centrum, mającym ponad 4000 m kw. powierzchni całkowitej, ulokowano pięć laboratoriów: Badań i Konserwacji Elementów i Detali Architektonicznych, Badań i Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej, Badań Fizyko-Chemicznych i Nieniszczących, Badań i Konserwacji Papieru i Skóry, Badań i Konserwacji Sztuki Nowoczesnej oraz dwie pracownie: Fotograficzną oraz Inwentaryzacji i Badań Zabytków Architektury.

Koncepcja konserwacji zabytków jako dziedziny interdyscyplinarnej, posługującej się warsztatem badawczym nauk przyrodniczych, humanistycznych i technicznych ma w Toruniu na Wydziale Sztuk Pięknych UMK ponad 70-letnią tradycję, z której jesteśmy bardzo dumni i która zaowocowała powstaniem Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK – mówi dr hab. Magdalena Iwanicka, prof. UMK, dyrektor Centrum. - Placówka zacznie działać w 2023 r. Prowadzić będzie działalność badawczą i usługową w zakresie szeroko pojętej ochrony dziedzictwa kulturowego. Będziemy wykonywać zarówno badania technologiczno-konserwatorskie, jak i praktyczną konserwację i restaurację obiektów dziedzictwa. Poza ekspertyzami dzieł sztuki będziemy oferować również inne badania na potrzeby podmiotów zewnętrznych, m.in. badania składu i właściwości materiałów produkowanych lub planowanych do wdrożenia.

Toruńska uczelnia od dawna poszukuje i wykorzystuje innowacyjne sposoby dla poznania i ratowania dzieł sztuki. Niedawno dzięki zastosowaniu techniki dendrochronologii badacze z Wydziału Sztuk Pięknych UMK ustalili, że drewno z ponad 100-letnich dębów wyciętych w 1479 r. w królewskiej Puszczy Niepołomickiej posłużyło Witowi Stwoszowi do budowy konstrukcji ołtarza w krakowskim kościele Mariackim. W 2000 roku dzięki połączeniu sił fizyków z Instytutu Fizyki i konserwatorów z Wydziału Sztuki Pięknych UMK opracowano unikalną na skalę światową metodę bezinwazyjnego badania obrazów, którą zastosowano m.in. podczas konserwacji dzieł Van Gogha i Leonarda Da Vinci. Teraz możliwości interdyscyplinarnych badań jeszcze wzrosną.

- Zbliżająca się 550. rocznica urodzin naszego patrona, Mikołaja Kopernika – mówi prof. Sokala. - To ważny czas dla naszej społeczności, przypominający nam wszystkie te cechy Kopernika, które stały się także fundamentem rozwoju toruńskiej szkoły konserwacji i osiągnięć kolejnych pokoleń konserwatorów: szerokie horyzonty, wszechstronność zainteresowań, głęboka wiedza, skrupulatność i wytrwałość w pracy, geniusz i odwaga. To także czas, w którym nasze miasto wspomina dwudziestopięciolecie wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Z satysfakcją myślimy o tym, że toruńskie zabytki odzyskują swoje niepowtarzalne piękno w dużej mierze dzięki pracownikom, studentom i absolwentom konserwacji na naszym Uniwersytecie.

Centrum zaoferuje zleceniodawcom: identyfikację techniki wykonania i występujących w zabytku lub dziele sztuki nawarstwień historycznych, ocenę stanu zachowania, określenie właściwości materiałów, przyczyny zniszczeń, badania: pochodzenia, czasu powstania autentyczności obiektu, materiałów konserwatorskich, w tym badania wytrzymałościowe materiałów i konstrukcji wykorzystywanych w konserwacji i restauracji, badania starzeniowe (m.in. starzenie światłem z symulacją zmiennych warunków pogodowych) wraz z oceną zmian barwy i połysku powierzchni. Konserwatorzy opracują też szczegółowe programy prac konserwatorskich dla zabytku, wykonają konserwacje i restauracje obiektu zabytkowego oraz przygotują dokumentacje konserwatorskie.

Budowa i wyposażenie Centrum pochłonęło prawie 39 mln zł. Większa część tej kwoty - ponad 30 mln zł pochodzi z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach projektu Monumentum Sonus Visio. Akademickie Centra Przemysłów Kreatywnych Kultury, Sztuki i Ochrony Zabytków.

Autorem projektu i wykonawcą budynku jest spółka Erbud. Trzykondygnacyjny gmach założono na planie litery "L" i za pomocą podziałów elewacji oraz kształtu upodobniono do miejskiej kamienicy. Elewacje wykonane z betonu, szkła, miedzi i blachy świadczą jednak o tym, że obiekt powstał współcześnie i jedynie nawiązuje do tradycyjnej zabudowy Torunia. Prace ruszyły w 2018 r., a budowa zimą 2020 r.

Projekt jest realizowany w ramach konsorcjum zawartego pomiędzy Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu a Wyższą Szkołą Gospodarki w Bydgoszczy. Nad Brdą powstało pięć laboratoriów badawczych zlokalizowanych w budynkach WSG: Dźwięku, Poligrafii Designu, Audio-wizualne, Użyteczności i Neurokognitywistyki, Programowania, Projektowania i Szybkiego Prototypowania Oprogramowania oraz Układów Robotyki.

Całkowita wartość projektu wyniosła ponad 50 mln zł, a unijne dofinansowanie przekroczyło 38 mln zł.