Humanistyka i sztuka [2025-12-22]

Zmarł prof. Andrzej Kola

—

19 grudnia 2025 r. zmarł prof. dr hab. Andrzej Kola, wybitny archeolog, nauczyciel akademicki i wieloletni pracownik Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz prodziekan Wydziału Nauk Historycznych w latach 1999–2002. Miał 85 lat.

Prof. Andrzej Kola urodził się 17 stycznia 1940 roku w Toruniu. Był absolwentem II Liceum Ogólnokształcącego oraz Studium Nauczycielskiego, a następnie studiował archeologię na UMK. Już w czasie studiów uczestniczył w badaniach archeologicznych, m.in. w ruinach zamku krzyżackiego w Toruniu. Z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu związał całe swoje życie zawodowe.

Pracę naukową rozpoczął w połowie lat 60. w Katedrze Archeologii Polski i Powszechnej na Wydziale Humanistycznym UMK. Jego wczesne badania dotyczyły średniowiecznego Chełmna oraz grodów ziemi chełmińskiej – tej problematyce poświęcone były zarówno rozprawa doktorska, jak i habilitacyjna. W 1995 roku objął stanowisko profesora UMK, a w 2007 roku otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych.

Od 1990 roku kierował Zakładem (Pracownią) Archeologii Podwodnej UMK, współtworząc jeden z najważniejszych ośrodków tej specjalizacji w Polsce. Pod jego kierownictwem prowadzone były pionierskie badania na Jeziorze Lednica, które przyniosły odkrycia reliktów Ostrowa Lednickiego – jednego z kluczowych centrów państwa pierwszych Piastów.

Szczególne miejsce w dorobku Profesora zajmowały badania archeologiczne prowadzone w miejscach zbrodni totalitaryzmów. W latach 1994–1996 kierował pracami ekshumacyjnymi zespołu polskich archeologów w Charkowie (Piatichatkach), gdzie badano miejsce pochówku polskich oficerów zamordowanych przez NKWD. Na przełomie XX i XXI wieku nadzorował wieloletnie badania ekshumacyjne w Bykowni pod Kijowem oraz w Jedwabnem, a także prace na terenie obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze. Był autorem fundamentalnych publikacji dokumentujących wyniki tych badań.

W latach 1995-2002 kierował badaniami archeologicznymi ogrodów historycznych w Oporowie, Jędrzejowie, Białymstoku i Choroszczy.

Profesor Andrzej Kola był członkiem Rady Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej i aktywnie współpracował z Fundacją. Na łamach jej Biuletynu publikował teksty poświęcone badaniom ekshumacyjnym w Charkowie i Bykowni. W 2015 roku współorganizował sesję naukową Fundacji pt. "Charków–Katyń–Twer–Bykownia"; w materiałach posesyjnych ukazał się jego artykuł "Archeologia cmentarza katyńskiego w Kijowie – Bykowni".

Był autorem i współautorem licznych publikacji naukowych, które na trwałe wpisały się w dorobek polskiej archeologii, w szczególności archeologii podwodnej oraz badań nad miejscami zbrodni totalitaryzmów. Do jego najważniejszych prac należą m.in.:
"Hitlerowski obóz zagłady Żydów w Bełżcu w świetle źródeł archeologicznych: badania 1997–1999" (2000), "Mosty sprzed tysiąca lat: archeologiczne badania podwodne przy rezydencji pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim" (2000), "Charków, Katyń, Twer: w sześćdziesiątą rocznicę zbrodni" (2001), "Archeologia zbrodni: oficerowie polscy na cmentarzu ofiar NKWD w Charkowie" (2005), "Plemięta: wieżowa siedziba rycerska z XIV–XV wieku w ziemi chełmińskiej" (2005).

Profesor Andrzej Kola pełnił również funkcje organizacyjne na Uniwersytecie – w latach 1999–2002 był prodziekanem Wydziału Nauk Historycznych UMK. Za swoją działalność naukową i społeczną został uhonorowany licznymi odznaczeniami, m.in. Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Medalem "Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej", Medalem "Pro Memoria", Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz Nagrodą Lednickiego Orła Piastowskiego.

Poza działalnością naukową Profesor znany był także ze swojej sportowej pasji. W latach 60. był zawodnikiem legendarnej koszykarskiej drużyny AZS Toruń – "Twardych Pierników". Rozegrał 148 meczów w ekstraklasie oraz występował w akademickiej reprezentacji Polski.