Nauki ścisłe [2024-03-14]

Zmarł prof. Roy Booth

— Redakcja

Zmarł prof. Roy Booth, znany radioastronom, laureat doktoratu honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w 1993 roku. Miał 85 lat.

Prof. Roy Booth urodził się 30 czerwca 1938 r. w Północnej Walii. Studia fizyczne ukończył na Uniwersytecie Walijskim w Cardif.  Pracował naukowo – początkowo w Associated Electrical Industries w Manchesterze, a następnie w Queens University w Belfaście. Studia doktoranckie odbył w jednym z najlepszych w świecie ośrodków radioastronomicznych – Nuffield Radio Astronomy Laboratories w Jodrell Bank na Uniwersytecie Manchester.

Jego praca doktorska była oparta na kilkuletnich badaniach i obejmowała interferometryczne pomiary widmowe maserów kosmicznych. Unikatowe metody analizy danych pozwoliły po raz pierwszy zmierzyć względne pozycje obszarów mazerujących z dokładnością lepszą niż 0.1 sekundy łuku. Badania ruchów własnych takich "punktowych" źródeł emisji doprowadziło do opracowania przez niego oryginalnej metody wyznaczania odległości w naszej Galaktyce.

Doświadczenia zdobyte na interferometrach Jodrell Bank w krótkim czasie wykorzystane zostały przez prof. Bootha w technice interferometrii międzykontynentalnej VLBI (Very Long Baseline Interferometry). W 1975 roku uformował Europejską Grupę VLBI, która stała się zalążkiem European VLBI Network (EVN, Europejska Sieć VLBI, 1980).

Prace badawcze prof. Bootha wniosły również istotny postęp do spektroskopii radiowej. Badania maserów OH, H2O, SiO oraz studia w liniach H2CO3 CO i wielu innych złożonych molekuł pozwoliły wyznaczyć obfitości C12/C13, które są ważne dla teorii nukleosyntezy pierwiastków w gwiazdach oraz dla określenia czasu formowania się gęstych obłoków materii międzygwiazdowej.

W latach 1981-2005 był dyrektorem i profesorem jedynego wówczas w Skandynawii ośrodka radioastronomicznego Onsala Space Obserwatory (OSO) w Szwecji. Prof. Roy Booth był jednym z inicjatorów nowego projektu kosmicznego VLBI – IVS (International VLBI Satelite). Był również odpowiedzialny za budowę submilimetrowego teleskopu SEST (Swedish-ESO Submillimeter Telescope) ustawionego w Europejskim Obserwatorium Południowym ESO La Silla w Chile.

Związki prof. Bootha z Toruniem rozpoczęły się w końcu lat 70. Roczny podoktorski staż naukowy dla prof. Andrzeja Kusa oraz liczne pobyty krótkoterminowe zaowocowały wspólnymi publikacjami i pozwoliły ukształtować tematykę badawczą opartą o VLBI w ośrodku toruńskim. Współpraca ta dała także szansę poznania i przeniesienia technik obserwacyjnych i metod przetwarzania danych, których znajomość była nieodzowna dla pomyślnego rozpoczęcia obserwacji VLBI w Toruniu. Prof. Roy Booth pomagał wielokrotnie w sprawach instrumentalnych, służąc swoją radą i udostępniając specjalizowaną aparaturę pomiarową lub nieosiągalne w kraju elementy i podzespoły mikrofalowe.

Nadanie doktoratu honorowego UMK profesorowi Royowi Boothowi, uczonemu, z którym współpraca zdecydowała w dużej mierze o wysokiej pozycji badań realizowanych przez zespół radioastronomów toruńskich, było najlepszą formą uznania Jego fundamentalnego wkładu.

Prof. Roy Booth pozostawił ogromne dziedzictwo globalnej społeczności radioastronomicznej. Był zwolennikiem współpracy międzynarodowej, odegrał kluczową rolę w rozbudowie globalnej sieci VLBI i utworzeniu obserwatoriów ALMA oraz SKAO, wiodącym inwestycjom naukowym współczesnej nauki. Pod koniec swojej kariery naukowej przyjął stanowisko profesora radioastronomii na Uniwersytecie w Pretorii, po czym wrócił do Szwecji i ostatecznie w 2022 roku wycofał się z aktywnych badań. Zmarł 27 lutego 2024 r. po długiej chorobie.

Pogrzeb prof. Roya Bootha odbędzie się 18 marca, początek o godzinie 13:30 w kościele Skogskapellet, Onsalavägen 10, Kungsbacka, Szwecja.