NCU News
Exact sciences
UMK w astronomicznej sieci
Rusza największa w Europie sieć koordynująca badania astronomiczne - OPTICON-RadioNet Pilot (ORP). Biorą w niej udział astronomowie z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Dwa duże zespoły astronomów łączą swoje siły, by stworzyć największą w Europie sieć instrumentów obserwacyjnych. ORP zapewni europejskim naukowcom dostęp do szerokiej gamy teleskopów oraz wesprze rozwój naukowy młodych astronomów. To wszystko powinno umożliwić nowe odkrycia. W projekcie o wartości 15 milionów euro, finansowanym z programu Komisji Europejskiej Horyzont 2020, z Polski wezmą udział Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet Warszawski.
Do tej pory w Europie działały dwie główne sieci koordynujące współpracę instrumentów naziemnych. Jedna związana była z obserwacjami w zakresie widzialnym (OPTICON), a druga w zakresie radiowym (RadioNet). Obie sieci od ponad 20 lat z dużym powodzeniem służyły społeczności astronomów prowadzących badania w tych zakresach widma promieniowania elektromagnetycznego.
Wraz z rozwojem wiedzy o Wszechświecie astronomowie potrzebują coraz bardziej zaawansowanych i wzajemnie uzupełniających się metod i narzędzi badawczych. Dlatego Unia Europejska postanowiła wesprzeć współpracę pomiędzy różnymi grupami astronomów, przyznając grant z programu Horyzont 2020. Dzięki połączeniu projektów OPTICON i RadioNet powstała największa w Europie sieć współpracy wykorzystująca instrumenty naziemne.
Projekt ORP ma na celu rozwój tzw. astronomii wieloaspektowej, obejmującej nie tylko badania w szerokim zakresie promieniowania elektromagnetycznego, ale także fale grawitacyjne, promieniowanie kosmiczne i neutrina. Dlatego duży nacisk kładzie się na ujednolicenie metod i narzędzi obserwacyjnych oraz rozszerzenie dostępu do wielu różnych instrumentów astronomicznych.
W ramach przedsięwzięcia wypracowane zostaną standardy obserwacji nieba i analizy danych zarówno dla teleskopów optycznych, jak i radioteleskopów, zaś europejscy astronomowie uzyskają łatwiejszy do nich dostęp, np. do optycznego 11-metrowego teleskopu w Południowej Afryce czy 100-metrowego radioteleskopu w Bonn. Nowy program zadba również o rozwój młodego pokolenia badaczy, umożliwiając im zdobywanie cennego doświadczenia w obserwacjach za pomocą różnych instrumentów.
Projektem kierują francuski CNRS, brytyjski Uniwersytet Cambridge i niemiecki Instytut Radioastronomii im. Maxa Plancka, a współpraca obejmuje 37 instytucji naukowych z 15 krajów europejskich, Australii i Południowej Afryki. W projekcie ORP biorą udział dwie polskie uczelnie – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet Warszawski.
Badania naukowe w ramach ORP na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika będą prowadzone zarówno w zakresie radiowym, jak i widzialnym przy użyciu instrumentów znajdujących się w Obserwatorium Astronomicznym UMK w Piwnicach pod Toruniem. Całość prac naukowych na UMK będzie koordynowana przez dr hab. Agnieszkę Słowikowską, prof. UMK - zastępcę dyrektora Instytutu Astronomii UMK ds. Infrastruktury Badawczej. W zakresie radiowym użyty zostanie największy polski radioteleskop o średnicy 32 metrów, który w 2020 r. przeszedł gruntowną renowację.
fot. Andrzej Romański
Natomiast do pomiarów w zakresie widzialnym wykorzystany zostanie największy w Polsce teleskop optyczny (zwierciadło główne o średnicy 90 cm). Instrumenty te posłużą do prowadzenia badań naukowych wspólnie z wieloma innymi teleskopami rozmieszczonymi na całym świecie. Dostarczać będą one danych na temat różnych typów obiektów: gwiazd zmiennych, supernowych, zjawisk tymczasowych itp. Takie podejście pozwala na monitorowanie całego nieba przez całą dobę, nawet w przypadku złej pogody u części obserwatorów.
W projekcie ORB bardzo ważna rola powierzona została prof. Agnieszce Słowikowskiej. Została ona wybrana na przewodniczącą zespołu koordynującego ORP (Chair of the ORP Board), w skład którego wchodzi 37 reprezentantów wszystkich instytucji zaangażowanych w działalność sieci.
Projekt ORP otrzymał dofinansowanie z unijnego programu badań i innowacji Horyzont 2020 w ramach umowy o grant nr 101004719.
Dr hab. Agnieszka Słowikowska, prof. UMK – absolwentka Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Doktorat z nauk fizycznych w zakresie astronomii uzyskała w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, natomiast stopień doktora habilitowanego na WFAiIS UMK. W swej karierze zawodowej odbyła kilka staży zagranicznych w renomowanych ośrodkach naukowych, między innymi w: Netherlands Institute for Space Research (SRON, Holandia), Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics (Garching, Niemcy), Max Planck Institute for Radioastronomy (Effelsberg, Niemcy), Foundation for Research and Technology – Hellas (Kreta, Grecja) oraz Ataturk Univeristy (Erzurum, Turcja). Po powrocie do Polski pracowała jako adiunkt na Wydziale Fizyki i Astronomii Uniwersytetu Zielonogórskiego, a od października 2018 pracuje w Instytucie Astronomii WFAiIS UMK, gdzie w 2019 roku objęła funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Astronomii UMK ds. Infrastruktury Badawczej. Jest stypendystką European Association for Research in Astronomy Marie Curie Training Site (EARASTARGAL), Deutscher Akademischer Austausch Dienst (DAAD), Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Fundacji Tygodnika "Polityka" Zostańcie z nami! oraz Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (Stypendium dla Wybitnych Młodych Naukowców). Jest również laureatką stypendium powrotowego Fundacji na rzecz Nauki Polskiej Homing Plus oraz European Reintegration Grant w ramach FP7, kierownikiem grantów Narodowego Centrum Nauki (SONATA oraz OPUS), Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (SpUB) oraz grantu popularnonaukowego Fundacji na rzecz Nauki Polskiej SKILLS/eNgage. Prof. Słowikowska w swej pracy naukowej zajmuje się obiektami zwartymi, w szczególności gwiazdami neutronowymi oraz białymi karłami izolowanymi oraz w układach podwójnych. Szczególny aspekt jej pracy dotyczy badań polarymetrycznych wysokiej rozdzielczości czasowej w widzialnym i radiowym zakresie widma elektromagnetycznego. Jest współodkrywcą pierwszego optycznego magnetara. Doświadczenie obserwacyjne na teleskopach optycznych oraz radioteleskopach zdobywała w Polsce, Niemczech, Włoszech, Grecji, Indiach, Turcji, Hiszpanii, Bułgarii oraz USA. Prof. Słowikowska była ostatnio główną pomysłodawczynią i organizatorką międzynarodowej szkoły Toruń Summer School 2019 pt. "Polarimetry as a diagnostic tool in astronomy". Jest również współedytorem "Astronomical Polarisation from the Infrared to Gamma Rays" w ramach Springer Astrophysics and Space Science Library. W projekcie Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza jest członkiem zespołu ,,Galaxy evolution and structure research group" w ramach Centrum Doskonałości Astrofizyka i Astrochemia. Ostatnio zaangażowała się też w budowę i testy polarymetru dla Europejskiej Agencji Kosmicznej.
