Nauki ścisłe [2021-10-13]

Naukowcy z UMK o Noblu dla ekonomicznych eksperymentatorów

— Marcin Behrendt

- Tegoroczni laureaci Nagrody Nobla z ekonomii pokazują badaczom, jak przenieść realny świat do ich laboratoriów – tłumaczy prof. dr hab. Zenon Wiśniewski z Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania UMK.

Ogłoszenie laureatów Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla zakończyło tegoroczny tydzień noblowski. W tym roku ekonomiczny Nobel trafił w ręce Davida Carda, Joshuy D. Angrista i Gudo W. Imbensa. W uzasadnieniu wyboru członkowie kapituły podkreślili, że "tegoroczni laureaci dostarczyli nam nowych spostrzeżeń na temat rynku pracy i pokazali, jakie wnioski dotyczące przyczyny i skutku można wyciągnąć z naturalnych eksperymentów. Ich podejście rozprzestrzeniło się na inne dziedziny i zrewolucjonizowało badania empiryczne".

Kanadyjczyka Davida Carda pracującego na University of California w Berkley wyróżniono za "empiryczny wkład w ekonomię pracy".

Jest to spóźniona nagroda za badania, które prowadził wspólnie z Alanem Kreugerem (zmarł dwa lata temu) na temat wpływu płac minimalnych, imigracji i edukacji na rynek pracy – uważa prof. Wiśniewski.

Wśród ekonomistów i polityków długo dominował pogląd, że wzrost płacy minimalnej powoduje spadek zatrudnienia. W artykule z 1994 r. pt. "Minimum Wages and Employment: A Case Study of Fast-Food  Industry in New Jersey and Pennsylvania", opublikowanym w "American Economic Review", opartym na eksperymencie naturalnym, Card i Krueger wykazali, że wzrost płacy minimalnej nie musi prowadzić do zwolnień i spadku zatrudnienia. Obserwowali oni zmiany wprowadzone w 1992 r. w stanie New Jersey, w którym podniesiono płacę minimalną w restauracjach fast food i w sąsiedniej Pensylwanii, gdzie płace nie zostały zmienione. Okazało się, że liczba miejsc pracy w New Jersey po podwyżce wynagrodzeń wcale nie spadła, bo przedsiębiorstwa potrafiły się dopasować do nowej sytuacji. Następne metaanalizy Carda i Kreugera nie dostarczyły dowodów na to, że wzrost płacy minimalnej niszczy miejsca pracy. Uznali oni, że wcześniejsze wyniki badań nad wpływem wzrostu wynagrodzeń minimalnych na poziom zatrudnienia mogły być zniekształcone w efekcie tzw. odchylenia publikacyjnego (publication bias) i poszukiwania postaci modelu (specification searching). Z tymi zjawiskami mamy do czynienia, ponieważ w czasopismach naukowych chętniej publikowane są opracowania zawierające statystycznie istotne rezultaty badań. Wspomniani ekonomiści podkreślali przy tym, że nieeksperymentalne badania ekonometryczne są szczególnie narażone na poszukiwanie postaci modelu i "przekopywanie danych" (data mining) w celu uzyskania oczekiwanych wyników.

W kontekście badań dotyczących efektów aktywnej polityki rynku pracy, prowadzonych na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, istotne znaczenie mają metaanalizy wykonane przez zespół Carda (2010) – mówi prof. Wiśniewski. - Systematyzują one i interpretują wyniki 199 studiów ewaluacyjnych z całego świata i dowodzą, że skuteczność polityki rynku pracy zależy przede wszystkim od stosowanego instrumentu, a w mniejszym stopniu od instytucji rynku pracy i kontekstu makroekonomicznego.

Z kolei Joshua D. Angrist znany jest z publikacji z zakresu ekonomiki pracy oraz ekonomiki edukacji. W tym ostatnim obszarze badał m.in. czynniki wpływające na efektywność nauczania mierzoną uzyskiwanymi ocenami w różnych systemach szkolnictwa (Izrael, Kanada, USA). Guido W. Imbens jest z kolei statystykiem i ekonometrykiem, redaktorem naczelnym najbardziej wpływowego w zakresie nowych metod ekonometrycznych czasopisma "Econometrica".

Obaj autorzy specjalizują się w analizie mikrodanych, a więc danych indywidualnych odnoszących się do mikropodmiotów, takich jak pracownicy, konsumenci czy przedsiębiorstwa. Głównym problemem badawczym rozwiązanym przez noblistów jest identyfikacja zmiennych ukrytych i oszacowanie ich wpływu na zależności przyczynowe.

W literaturze wyróżnia się cztery najważniejsze podejścia do identyfikacji zależności przyczynowych:

• eksperyment polegający na tym, że zmienność jest generowana przez autorów eksperymentu;
• eksperyment naturalny możliwy dzięki wydarzeniom które generują zmienność;
• zmienna instrumentalna skorelowana z przyczyną, według której następują zmiany;
• metody ekonometryczne polegające na konstrukcji modeli i zastosowaniu statystycznych testów diagnostycznych.

Joshua Angrist i Guido Imbens zajmowali się m.in. problemem identyfikacji za pomocą zmiennych instrumentalnych w modelu z dyskretnym wyborem – mówi prof. dr hab. Magdalena Osińska z Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania UMK. - Ich kluczowa publikacja wspólnie z D.B. Rubinem: "Identification of causal effects using instrumental variables" została wydana w 1996 r. w czołowym czasopiśmie statystycznym "Journal of the American Statistical Association".

Toruńska ekonomistka tłumaczy, że jednym z wyników naukowych noblistów jest identyfikacja wpływu dyskretnej zmiennej zakłócającej na zależności przyczynowe. Zmienna ta pozornie nie ma znaczenia, jest jednak  zmienną endogeniczną, której nie da się pominąć w analizie. Dla przykładu, osoba w wieku 40 lat, która studiowała w uczelni wyższej, otrzymuje pewien dochód. Pytanie brzmi: jaki byłby dochód tej osoby, gdyby nie studiowała?

Bezpośrednia obserwacja tej samej osoby jest niemożliwa. Jednakże możliwe jest przeprowadzenie randomizowanego eksperymentu, który pozwala na oszacowanie efektu przyczynowego, jaki studia wywierają na dochody. Eksperyment losowo przypisuje osoby do dwóch grup: tych, które studiowały i tych, które nie studiowały. Na podstawie eksperymentu można oszacować przeciętny efekt przyczynowy, zwany przeciętnym efektem badania, który pozwala zmierzyć różnice w dochodach wynikające z faktu ukończenia studiów wyższych.

Sformułowany problem można zapisać za pomocą układu równań stochastycznych, którego parametry szacuje się za pomocą estymatora zmiennych instrumentalnych. Ponadto problem ten rozważa się także w konstrukcji modeli równań strukturalnych (SEM).

- Metody wyprowadzone w latach 90. XX wieku przez laureatów Nagrody Nobla cechują: wysoka przydatność, znaczna odporność oraz szerokie spektrum zastosowań – uważa prof. Osińska. - Oprócz problemów ekonomicznych, takich jak zagadnienia rynku pracy, zachowania pracownicze i konsumenckie, metodyka ta znajduje szerokie zastosowanie w analizie zagadnień medycznych, psychologicznych, społecznych i wielu innych.