Humanistyka i sztuka [2025-12-10]

Nowe spojrzenie na język

— Marcin Behrendt

Międzynarodowy zespół naukowców z dr. Michaelem Pleyerem z Centrum Badań nad Ewolucją Języka UMK pokazuje, że języka nie da się uchwycić za pomocą sztywnej listy kryteriów. Wyniki badań opublikowało prestiżowe czasopismo "Trends in Cognitive Sciences".

Lista cech projektowych stworzonych przez amerykańskiego językoznawcę Charlesa Hocketta opisuje charakterystyczne właściwości języka ludzkiego, które pozwalają go porównywać z innymi systemami komunikacji. Naukowiec początkowo przedstawił 13 kryteriów, które później rozwijał. Hockett nie twierdził, że cechy te są unikalne, a nawet przyjmował, że potencjalnie można je znaleźć u innych zwierząt. Jego argumentem było to, że tylko język posiada wszystkie 13 jednocześnie.

Kluczowe z nich to:

• dyskrecja (język składa się z wyraźnie odgraniczonych jednostek, takich jak głoski czy słowa),
• produktywność (zdolność do tworzenia nieograniczonej liczby nowych wypowiedzi),
• zwrotność (możliwość mówienia o samym języku),
• kanał głosowo-słuchowy (język jest komunikowany za pomocą fal dźwiękowych, które mogą być słyszane przez odbiorcę),
• specjalizacja (język jest zaprojektowany i używany specyficznie w celu komunikacji).

Przez ponad sześćdziesiąt lat lista kształtowała spojrzenie naukowców na to, jak porównywać ludzki język z systemami komunikacyjnymi zwierząt oraz co czyni język wyjątkowym. W artykule "The 'design features' of language revisited" opublikowanym w prestiżowym czasopiśmie "Trends in Cognitive Sciences" międzynarodowy i interdyscyplinarny zespół badaczy, w skład którego wchodzi pierwszy autor artykułu – dr Michael Pleyer z Centrum Badań nad Ewolucją Języka UMK, przekonuje, że koncepcja ta nie przystaje już do obecnej wiedzy naukowej. Badacze dokonują gruntownej przebudowy wpływowego ujęcia Hocketta i pokazują, że języka nie da się uchwycić za pomocą sztywnej listy kryteriów.

Autorzy artykułu przedstawiają w publikacji najbardziej aktualne ustalenia współczesnej nauki, które zasadniczo zmieniły nasze rozumienie języka i wymagają nowego sposobu myślenia o nim oraz o jego porównywaniu z systemami komunikacyjnymi innych zwierząt. Zwracają uwagę, że język jest z natury multimodalny: może być realizowany w różnych kanałach – nie tylko jako mowa, lecz także jako język migowy czy system oparty na dotyku. Język mówiony jest również ściśle zintegrowany z gestykulacją i ruchami ciała. Nie jest on wyłącznie arbitralnym kodem, lecz wykorzystuje także ikoniczność, czyli związek między dźwiękami mowy a tym, co jest przez nie oznaczane oraz procesy społeczne.

Język pełni ponadto wiele funkcji: od tworzenia znaczenia poprzez procesy pragmatyczne i społeczne, przez sygnalizowanie przynależności do grupy społecznej, aż po wspomaganie myślenia – tłumaczy dr Michael Pleyer. – Co więcej, język nie jest systemem statycznym, lecz dynamicznym, adaptacyjnym i podlegającym ewolucji. Wiele z "cech projektowych" języka wyłania się dopiero w toku procesów kulturowych, takich jak interakcja i transmisja międzypokoleniowa.

Autorzy pokazują, że język może być realizowany na wiele sposobów, nie tylko poprzez mowę, że cechuje go niezwykła dynamika oraz że wykazuje znacznie większe podobieństwo do systemów komunikacji zwierząt, niż dostrzegano to w czasach Hocketta. – Artykuł dostarcza zarówno edukatorom, jak i badaczom nowoczesnych ram teoretycznych do myślenia o języku, ewolucji i poznaniu – podsumowuje dr Michael Pleyer.