Portal informacyjny
Nauki społeczne
Dialog ze sztuczną inteligencją
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu nawiązał współpracę z Instytutem Badawczym IDEAS. Razem będą szukali innowacyjnych rozwiązań w obszarze sztucznej inteligencji, ukierunkowanych na praktyczne zastosowania i późniejszą komercjalizację.
Instytut Badawczy IDEAS jest naukowo-badawczą placówką działającą w obszarze sztucznej inteligencji. Prowadzi prace w zakresie rozwoju badań naukowych, integracji i wsparcia grup badawczych oraz inicjatyw naukowych. Jednym z celów jego działalności jest także zapobieganie odpływowi potencjału naukowego i badawczego z naszego kraju. Kluczowa w ich misji jest adaptacja wyników badań do potrzeb praktycznych w obszarze biznesu, gospodarki i społeczeństwa. Instytucja ta podlega Ministerstwu Cyfryzacji oraz Ministerstwu Obrony Narodowej. Uniwersytet Mikołaja Kopernika nawiązał z Instytutem współpracę – list intencyjny w jej sprawie podpisał prorektor ds. nauki dr hab. Adam Kola, prof. UMK.
Współpraca Uniwersytetu Mikołaja Kopernika z Instytutem Badawczym IDEAS ma potencjał stać się wzorcowym przykładem partnerstwa badawczego łączącego doskonałość akademicką z odpowiedzialnym rozwojem nowoczesnych technologii. Na UMK – między innymi dzięki programowi Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza – konsekwentnie budujemy interdyscyplinarne zespoły badawcze integrujące humanistykę, nauki społeczne, ścisłe, medyczne i inżynieryjne oraz inwestujemy w nowoczesną infrastrukturę badawczą umożliwiającą prowadzenie badań na najwyższym poziomie – mówi prorektor ds. nauki dr hab. Adam Kola, prof. UMK.
– Partnerstwo z IB IDEAS wzmacnia ten potencjał, pozwalając nam wyraźniej ukierunkować część badań na zastosowania praktyczne i potrzeby społeczne, instytucjonalne oraz rynkowe. Wspólne projekty umożliwiają precyzyjne kalibrowanie metod badawczych, tak aby rozwijane rozwiązania – zwłaszcza w obszarze sztucznej inteligencji – miały realną wartość wdrożeniową, przy jednoczesnym zachowaniu wysokich standardów naukowych i etycznych – dodaje prof. Kola, prorektor ds. nauki UMK.
Dla polskiej nauki bardzo ważna jest praca jakościowa, interdyscyplinarna i międzyośrodkowa – napęd współczesnym odkryciom dają interdyscyplinarne grupy badawcze. Musimy zmienić sposób myślenia o nauce i zacząć myśleć o niej jako o fundamentalnej inwestycji w zasoby społeczeństwa. Wtedy to możemy zdecydowanie wybić się ponad globalną średnią, a w wielu obszarach dogonić najlepszych, na co dowodem są m.in. znakomite kariery uczonych polskiego pochodzenia w czołowych ośrodkach naukowych na świecie – mówi prof. dr hab. Marcin Moskalewicz, koordynujący współpracę z UMK z ramienia IB IDEAS.
Razem silniejsi
Porozumienie o współpracy zostało zawarte na trzy lata. W badaniach będą brali udział przede wszystkim toruńscy kognitywiści i psychologowie z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych oraz naukowcy z Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej oraz z Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum UMK.
Zajmiemy się sztuczną inteligencją – w naszych badaniach zamierzamy spojrzeć na roboty, nazywane też sztucznymi agentami, jako na sztuczne istoty społeczne. Tworzenie sztucznych podmiotów jest dynamicznie rozwijającą się dziedziną. Znajdują one zastosowanie w edukacji, systemie opieki zdrowotnej, analizie danych, neuronaukach i oczywiście w usługach – mówi dr hab. Arkadiusz Gut, prof. UMK, który koordynuje na naszym uniwersytecie współpracę z IB IDEAS. – W tym wymiarze, który zakreślony został we współpracy, postawiliśmy sobie za zadanie dokładną analizę tego, jak ludzie reagują na takich sztucznych agentów. Zamierzamy wypracować systemowe ramy psychologiczne, które pozwolą badać nie tylko emocjonalny wymiar interakcji człowieka z robotem – ich analiza obejmie także cele jednostki, jej role społeczne, mechanizmy antycypacji oraz kulturowe aspekty komunikacji.
W kontekście zapoczątkowanej współpracy prof. Moskalewicz podkreśla, że w jego badaniach kluczowym jest wypracowanie narzędzi syntetycznej fenomenologii klinicznej, wykorzystującej modele językowe AI do modelowania doświadczeń, analizy wzorców narracyjnych oraz identyfikacji niejawnych struktur znaczeniowych. Miałyby znaleźć zastosowanie w diagnostyce, zwłaszcza w obszarze zdrowia psychicznego. Podkreśla również, że istnieją obiecujące ścieżki integracji fenomenologii z nowymi technologiami, które można wykorzystać.
– Krótko mówiąc: sztuczne sieci neuronowe można interpretować fenomenologicznie jako struktury odzwierciedlające dynamiczny, procesualny charakter świadomości, co otwiera możliwość fenomenologii obliczeniowej in silico. Umożliwia to operowanie na danych fenomenologicznych oraz wykorzystanie modeli AI do analizy i reprezentacji przeżywanego doświadczenia w sposób pozwalający precyzować potencjalne stany fenomenalne – tłumaczy prof. Moskalewicz.
– Interesują więc nas całościowe zjawiska pojawiające się w interakcji, takie jak trwałe zaangażowanie, zaufanie, a nawet poczucie więzi – dodaje prof. Gut. – Takie przedsięwzięcia wymagają z jednej strony ścisłej współpracy kognitywistów, psychologów, informatyków i inżynierów robotyki, a z drugiej uwzględnienia potrzeb rynku i oczekiwań społecznych. Dzięki współpracy z IDEAS będziemy wrażliwi nie tylko na interdyscyplinarność, która jest kluczowa dla rozwoju badań akademickich i co teraz realizuje się na UMK, lecz także na komponent praktyczny: poszukiwanie odpowiedzi istotnych zarówno dla społeczeństwa, zdrowia, jak i dla biznesu.
Efektem badań mają więc być nie tylko wysoko punktowane artykuły w prestiżowych czasopismach naukowych, ale również m.in. aplikacje diagnostyczne, interfejsy człowiek-komputer i narzędzia do diagnozy czy wytrenowane modele językowe.
Humano(AI)styczne dialogi
Prof. Gut zapowiada, że zamierzają spojrzeć na AI z nieco innej perspektywy.
Chcemy przenieść – mówiąc ogólniej – punkt ciężkości z myślenia o sztucznej inteligencji wyłączenie jako technologii na myślenie o AI w kategoriach partnera dialogu. Interesuje nas m.in. w jakim stopniu sztuczna inteligencja jest w stanie trafnie identyfikować intencje, emocje i założenia rozmówcy oraz jak odpowiada w sytuacjach wymagających empatii, dystansu poznawczego czy korekty błędów w myśleniu, np. nadmiernego zaufania, antropomorfizacji, iluzji kontroli – wyjaśnia prof. Gut.
Kognitywista tłumaczy, że takie podejście pozwoli na znaczące pogłębienie badań nad zastosowaniem sztucznej inteligencji w obszarach nauk społecznych, zdrowia psychicznego, opieki senioralnej i medycyny. Połączenie kompetencji naukowych UMK z doświadczeniem IB IDEAS w zaawansowanych technologiach pozwoli rozwijać inteligentne systemy wsparcia od cyfrowych narzędzi psychoedukacyjnych i terapii online, po rozwiązania wspomagające jakość życia osób starszych.
Praca rozpoczęta
Prof. Gut podkreśla, że dużą rolę w budowaniu potencjału, który chcemy rozwijać dalej na UMK razem z IB IDEAS w obszarze sztucznej inteligencji, odegrały wcześniejsze inicjatywy. Wielkie znaczenie mają np. działania prof. dr. hab. Włodzisława Ducha, który łączy badania kognitywne z neurofizjologią i informatyką. Niebagatelne są także projekty dr. Tomasza Komendzińskiego, które koordynuje na kognitywistyce z innymi jednostkami, np. z Wydziałem Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej czy Collegium Medicum oraz partnerami zagranicznymi RIKEN AIP, Tokyo, Japan, dotyczące AI dla dobra społecznego i świadomości zdrowotnej.
Aktualnie rozwijamy współpracę w kierunku zastosowania AI na styku wielu dyscyplin zajmujących się świadomością. Rozpoczynamy właśnie badanie nad zaufaniem do sztucznej inteligencji z udziałem ludzi w modelu eksperymentalnym, planujemy także duże badanie nad psychozami reaktywnymi we współpracy z naukowcami z UMK – mówi prof. Marcin Moskalewicz. - Z punktu widzenia mojego zespołu w Instytucie Badawczym IDEAS, istotny jest dostęp do infrastruktury UMK, nazwijmy ją "kognitywnej", w postaci zarówno pracowników naukowych i studentów rozeznanych we współczesnych badaniach nad świadomością, jak również laboratoriów, w których można prowadzić badania eksperymentalne z udziałem ludzi i narzędzi cyfrowych, w tym VR oraz modeli językowych.
Naukowcy z UMK zaangażowani są już w projekt "Navigating Value: Phenomenological Perspectives on Emotional Abilities in the Digital Age", rozwijany przez St Catherine's College w Oksfordzie i IB IDEAS.
Złożyliśmy już pierwsze wspólne wnioski o granty, a kolejne inicjatywy są w przygotowaniu. Planujemy ubieganie się o finansowanie nie tylko krajowe, ale i europejskie – mówi prof. Gut. - Wierzymy, że ta współpraca otworzy drogę do nowych źródeł dotacji i rozwoju kolejnych interdyscyplinarnych zespołów, które będą prowadzić badania o realnym znaczeniu dla nauki i społeczeństwa.
Co istotne, w większość badań zaangażowani będą doktoranci oraz studenci. Kluczowym bowiem elementem wspólnej strategii UMK i IB IDEAS jest idea learning through research, która wkrótce będzie wdrażana na kierunku Cognitive Science prowadzonym w języku angielskim.
- Naszym celem jest, aby młodzi badacze uczyli się poprzez realne badania, a nie tylko poprzez teorię. Chcemy na Uniwersytecie wprowadzać studentów bezpośrednio w proces tworzenia nowych technologii, analizowania danych i projektowania rozwiązań, tak aby rozwijali kompetencje badawcze, techniczne i społeczne w naturalny, praktyczny sposób – dodaje prof. Gut.
