Życie kampusu [2025-09-02]

Pierwsza dama astronomii upamiętniona

— Redakcja

Pamiątkowa tablica na budynku, w którym mieszkała, wystawa oraz spektakl poświęcone pasji, ambicji oraz naukowemu życiu – w 120. rocznicę urodzin prof. Wilhelminy Iwanowskiej społeczność Uniwersytetu Mikołaja Kopernika wraz z mieszkańcami Torunia i regionu upamiętnili wybitną astronomkę.

Uroczystości upamiętniające pierwszą damę toruńskiej astronomii zorganizowano 2 września, dokładnie w 120. rocznicę jej urodzin. Podkreślić jednak trzeba, że cały rok 2025 należy w Toruniu do prof. Wilhelminy Iwanowskiej. Rada Miasta we wrześniu 2024 r. jednogłośnie zdecydowała, by wybitna astronomka patronowała w tym czasie Toruniowi.

– Gdyby nie prof. Iwanowska, nie mielibyśmy astronomii na toruńskim uniwersytecie, a przecież jesteśmy miastem, w którym urodził się Mikołaj Kopernik. Stąd nasza dozgonna wdzięczność za wkład w stworzenie tak ważnego ośrodka naukowego i rozsławienie Torunia – mówił prezydent Torunia Paweł Guleweski podczas jubileuszowych obchodów. - Tworząc uniwersytet, osoby takie jak prof. Iwanowska, tworzyły nasze miasto.

Obchody rozpoczęto od złożenia kwiatów na grobie prof. Iwanowskiej na cmentarzu św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego. Następnie goście zgromadzili się przy wejściu do budynku przy ul. Kraszewskiego 20-22, w którym w latach 1960-1999 mieszkała prof. Iwanowska, gdzie uroczyście odsłonięto pamiątkową tablicę poświęconą astronomce.

Prof. Iwanowska utożsamiała wszystkie cechy i wartości, które pozwoliły stworzyć z niczego nasz uniwersytet, a potem wzmacniać go wbrew trudnościom i przeszkodom – mówiła dr hab. Joanna Kucharzewska, prof. UMK, prorektorka ds. promocji i współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym. – Obecna dziś z nami wychowanka prof. Iwanowskiej – dr Cecylia Iwaniszewska poświęciła jej jedno ze swoich wspomnień. Zatytułowała je "Żyła wiarą i nauką". I to dosłowne odniesienie do postawy prof. Iwanowskiej. Wierzyła bowiem, że właśnie tu – w Toruniu - można stworzyć uniwersytet, bo dostrzegała potencjał ludzi i potencjał tego miejsca. Wierzyła w rolę nauki w budowaniu społeczeństwa. Bez takich postaw nie mielibyśmy dzisiaj uniwersytetu, który jest jednym z dziecięciu najlepszych uniwersytetów w Polsce.

Prof. Kucharzewska podkreślała, że prof. Iwanowska do końca życia aktywnie interesowała się rozwojem badań astronomicznych na UMK i niezmiennie pasjonowała się wszechświatem.

Byłą wielką propagatorką życia i działalności Mikołaja Kopernika, podziwiała jego geniusz i odwagę naukową. Wspominała, że to właśnie jego postać przekonała ją, by osiedlić się w Toruniu, by tutaj rozpocząć życie na nowo – zaznaczyła prorektor Kucharzewska.

Obchody 120. rocznicy urodzin prof. Wilhelminy Iwanowskiej zorganizowali: Centrum Badań Kopernikańskich, Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu oraz Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a współorganizowali je Województwo Kujawsko-Pomorskie i Gmina Miasta Toruń. Wśród gości obecni byli m.in.: marszałek województwa kujawsko-pomorskiego Piotr Całbecki, prezydent Torunia Paweł Gulewski, przewodniczący Rady Miasta Łukasz Walkusz, prorektorka UMK ds. promocji i współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym prof. Joanna Kucharzewska oraz przedstawiciel rodziny prof. Iwanowskiej – Jan Pruski. W uroczystościach wzięli również udział przedstawiciele urzędu miasta, urzędu marszałkowskiego i instytucji kulturalno-naukowych, Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Edukacji i Innowacji w Toruniu, Centrum Popularyzacji Kosmosu "Planetarium Toruń", Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii Oddział w Toruniu, Instytutu Astronomii UMK, Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UMK, czasopisma "Urania. Postępy astronomii", Fundacji Aleksandra Jabłońskiego oraz Szkoły Podstawowej im. prof. Wilhelminy Iwanowskiej w Pigży.

Kolejnym punktem obchodów było otwarcie w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej wystawy "Prof. Wilhelmina Iwanowska 1905-1999. Pierwsza dama polskiej astronomii". Ekspozycja składa się z dziesięciu plansz tematycznych dokumentujących najważniejsze etapy życia i pracy naukowej wybitnej astronomki. Każdy z prezentowanych wątków (dzieciństwo, studia w Wilnie, początki kariery naukowej, przymusowa ekspatriacja, działalność dydaktyczna i badawcza, rozwój toruńskiego ośrodka astronomicznego, międzynarodowe osiągnięcia) został zilustrowany materiałami z Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, w którym prof. Iwanowska zdeponowała dorobek swojego życia. Eksponowana dokumentacja pozwala nie tylko prześledzić jej imponujące osiągnięcia naukowe, lecz także bardziej osobisty, intymny obraz biografii uczonej – zapisany w notatkach, fotografiach i bogatej korespondencji. Narrację plansz uzupełniają oryginalne materiały archiwalne zgromadzone w kilku gablotach, wśród których znajdują się m.in. dyplomy, rękopisy, notatki, publikacje, listy oraz przedmioty osobiste prof. Iwanowskiej, takie jak narty, toga i maszyna do liczenia.

Urodzinowe obchody wciąż trwają. Kolejnym ich elementem jest monodram muzyczny oparty na wspomnieniach prof. Iwanowskiej w wykonaniu Marii Cynk-Mikołajewskiej. Można go obejrzeć w Akademickim Centrum Kultury i Sztuki Od Nowa we wtorek i środę (2 i 3 września) oraz w niedzielę 14 września, rozpoczęcie o godz. 19.00 . Wstęp wolny.

Prof. Wilhelmina Iwanowska. Astronomka, profesorka, pierwsza polska astrofizyczka. W 1945 roku, po II wojnie światowej, przybyła do Torunia wraz z grupą pracowników naukowych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i aktywnie włączyła się w tworzenie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Była jego pierwszą profesorką, a w 1946 roku objęła nowo powstałą Katedrę Astrofizyki. Specjalizowała się w astrometrii i fotometrii, a jej praca badawcza miała ogromny wpływ na rozwój polskiej astronomii. Wraz z profesorami Władysławem Dziewulskim i Konradem Szeligowskim rozpoczęła budowę obserwatorium astronomicznego w Piwnicach pod Toruniem – dziś jednej z najważniejszych placówek badawczych w kraju. Była ceniona nie tylko jako wybitna naukowczyni, ale również jako charyzmatyczna wykładowczyni, promotorka kilkunastu doktoratów i mentorka pokoleń astronomów. Przez większą część życia związana z Toruniem, przyczyniła się do ugruntowania jego pozycji jako ważnego ośrodka naukowego.