Życie kampusu [2025-05-30]

Rozmowy o przyszłości nauki

— Żaneta Kopczyńska

O wyzwaniach polskiej nauki – problemach, ale też wielkich szansach – rozmawiali ze społecznością akademicką UMK prof. Marek Gzik, wiceminister nauki i szkolnictwa wyższego oraz prof. Jerzy Małachowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

W czwartek 29 maja w audytorium im. prof. Stanisława Sudoła na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania ze społecznością akademicką UMK spotkali się wiceminister nauki i szkolnictwa wyższego prof. dr hab. Marek Gzik,  dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju prof. dr hab. Jerzy Małachowski oraz sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Grzegorz Karpiński. Wydarzenie zatytułowane "Porozmawiajmy o polskiej nauce" było częścią ogólnopolskiego cyklu wizyt w instytucjach naukowych i akademickich, mającego na celu budowanie otwartego dialogu między środowiskiem naukowym a administracją publiczną. Gości przywitał i spotkanie poprowadził dr hab. Adam Kola, prof. UMK, prorektor ds. nauki.

– Mam poczucie, że od kiedy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu dołączył do grona wiodących uczelni badawczych, to jego głos powinien być słyszalny – rozpoczął Grzegorz Karpiński, sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, absolwent i Ambasador UMK. – To jedyna uczelnia z tej grupy, która nie leży w obszarze metropolitarnym, znajduje się w województwie, o którym nie wszyscy pamiętają, dlatego tak ważne jest, by głos UMK był wyraźnie usłyszany w Warszawie. Cieszę się więc, że jest ku temu dzisiaj okazja.

Kierunkowskazy rozwoju

W pierwszej części spotkania prof. Marek Gzik podsumował zmiany polityki ministerialnej, które zaszły w ciągu ostatniego półtora roku. Przypomniał o wzroście nakładów na naukę, podwyżkach oraz emisji obligacji. Następnie przedstawił główne założenia polityki naukowej państwa na najbliższe lata. Podkreślił rolę nauki i szkolnictwa wyższego jako fundamentów rozwoju innowacyjnej gospodarki, zwrócił także uwagę na konieczność wzmocnienia potencjału badawczo-rozwojowego uczelni wyższych.

Jesteśmy w dość trudnym historycznie momencie. Drapieżne gospodarki Dalekiego Wschodu i rynek amerykański wkraczają na ścieżkę bezwzględnej konkurencji. Sytuacja międzynarodowa staje się niestabilna, a przez to nieprzewidywalna. Jesteśmy w okresie popandemicznym, z perspektywą kolejnych pandemii w niedalekiej przyszłości. Regularnie ograniczany jest dostęp do surowców naturalnych. Ścieżki zaopatrzenia ulegają zmianom. Kraje wysoko rozwinięte chronią swoją własność intelektualną i blokują dostęp do nowoczesnych technologii – mówił prof. Gzik. – I tym ważniejsze jest, aby rola polskiej nauki zaznaczyła się w sposób bardziej dosadny, jeżeli chodzi o utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego, rozwój technologii energetycznych oraz tych na potrzeby obronności i przemysłu związanego z wyrobami medycznymi czy w ogóle z ochroną zdrowia.

Wiceminister podkreślił, że w obliczu konfliktu w Ukrainie to właśnie bezpieczeństwo, w tym także cyberbezpieczeństwo, staje się wartością priorytetową.

– Wojna pokazała, jak ważne jest własne zaplecze technologiczne oraz kreatywność w sytuacjach nieprzewidywalnych. Polska ma potencjał oraz ambicje dalszego rozwoju. Posiadamy dobrze wykształcone kadry oraz nowoczesne zaplecze infrastruktury badawczej – dowodził prof. Gzik.

W dalszej części prezentacji skupił się na zagadnieniach związanych z finansowaniem uczelni i jednostek naukowych, kryteriach ewaluacji jakości polskiej nauki, znaczeniu umiędzynarodowienia badań oraz współpracy z sektorem gospodarczym, rozwoju infrastruktury badawczej i możliwościach jej dofinansowania.

Wiceminister omówił także planowane zmiany legislacyjne oraz działania mające na celu uproszczenie procedur administracyjnych w zakresie prowadzenia badań i pozyskiwania grantów. Podkreślił, jak ważna jest dzisiaj współpraca multidyscyplinarna – bez niej nie ma co liczyć na znaczące osiągnięcia i wyniki badań. Tematami były również reformy Polskiej Akademii Nauk oraz Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce.

Sterowanie rozwoju

Następnie głos zabrał prof. Jerzy Małachowski, który zaprezentował aktualne programy i możliwości wsparcia realizowane przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Przedstawił strukturę i cele najważniejszych konkursów, m.in. z zakresu badań stosowanych, komercjalizacji wyników prac B+R oraz współpracy nauki z biznesem.

Jesteśmy największą w Europie Środkowo-Wschodniej agencją wspierającą rozwój innowacji i instytucji – mówił. – Chcemy nadal być liderem, który skutecznie wspiera gospodarkę opartą na nauce i w inteligentny sposób steruje rozwojem.

Dyrektor NCBR wskazał również na nowe instrumenty kierowane do młodych naukowców, konsorcjów badawczych oraz projektów o wysokim potencjale wdrożeniowym. Podkreślił, że celem NCBR jest nie tylko finansowanie innowacji, ale też zwiększanie skuteczności wykorzystania środków publicznych w sektorze nauki.

– Mamy olbrzymią kwotę alokacji środków, przeznaczonych w szczególności na rozwój nowych technologii, które – jak wiemy – są krytyczne z punktu widzenia rozwoju naszego kraju – mówił prof. Małachowski.

Pytania o przyszłość

Druga część spotkania upłynęła na otwartej dyskusji, podczas której społeczność UMK miała okazję zadać pytania i podzielić się swoimi uwagami. Poruszane tematy dotyczyły m.in. potrzeb w zakresie finansowania badań podstawowych oraz zagadnień związanych z ewaluacją uczelni, w tym punktacją czasopism.

Skłaniamy się ku temu, by niewiele zmieniać w warunkach i kryteriach oceny, natomiast chcemy rozmawiać już o nowej ewaluacji, o nowych kryteriach i warunkach – odpowiadał prof. Gzik. –  Czy rzeczywiście ten komponent, który dzisiaj dominuje, a który jest dość mocno krytykowany, związany z publikacjami, powinien być aż tak znaczący? – pytał wiceminister.

Zaznaczył, że choć sam jest zwolennikiem, by doceniać publikacje na wysokim poziomie, to należy stworzyć system, który wykluczy przypadki nadużyć i nieuczciwości.

Pracownicy i pracowniczki UMK pytali także o awanse zawodowe, minima kadrowe oraz autonomię uczelni w procesie kształcenia. Ważnym, poruszonym przez dr. hab. Radosława Sojaka, prof. UMK, prorektora ds. kadrowych i polityki finansowej, tematem był dostęp do funduszy ministerstwa zdrowia oraz ministerstwa kultury. UMK, jako uczelnia szerokoprofilowa – z Collegium Medicum oraz Wydziałem Sztuk Pięknych – zyskałby, gdyby mógł skorzystać też ze środków wspomnianych resortów.

Kolejną kwestią była strategia kwantowa – dokument, który opracowało już wiele krajów rozwiniętych, a który jest kluczowy dla tematów związanych m.in. z obronnością, cyfryzacją i ochroną zdrowia. Wiceminister Gzik przyznał, że program rozwoju technologii kwantowych wart jest zainteresowania i rozważenia.

Uczestników i uczestniczki spotkania interesowała także kolejna edycja programu IDUB – jak będzie przebiegała praca nad wyłonieniem uczelni badawczych?

Powołaliśmy już zespół, który zajmie się wyborem ekspertów oceniających wnioski aplikacyjne. Liczę, że powtórzymy współpracę ze specjalistami, którzy uczestniczyli w tym procesie w poprzedniej edycji – zapowiedział prof. Marek Gzik. – To uznani eksperci, najlepsi z najlepszych, dlatego dobrze by było, by i tym razem mogli wziąć udział w ocenie projektów.

Dyskusja trwała ponad dwie godziny, przebiegała w atmosferze dialogu i zaangażowania. Goście wyrazili otwartość na uwzględnienie głosów naszego środowiska akademickiego w kształtowaniu polityki naukowej na najbliższe lata.