Życie kampusu [2023-09-15]

Światowy Kongres Kopernikański zatoczył koło

— Magdalena Janowska

Wykład wybitnej astrofizyczki prof. Ewine van Dishoeck, wręczenie Medali Kopernikańskich oraz koncert Anny Marii Jopek uświetniły 15 września uroczystość zakończenia Światowego Kongresu Kopernikańskiego, który po blisko 7-miesięcznej wędrówce po Polsce zatoczył koło w Toruniu.

Dobiegła końca toruńska odsłona Światowego Kongresu Kopernikańskiego, będąca jednocześnie jego zwieńczeniem. Przypomnijmy – Kongres, organizowany z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, a także Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, został zainaugurowany 19 lutego w Toruniu, mieście gdzie Kopernik przyszedł na świat i dorastał. W maju obrady przeniosły się do Krakowa, gdzie studiował, a w czerwcu do Olsztyna – serca Warmii, z którą uczony związany był przez ostatnie 40 lat swojego życia. We wrześniu Kongres powrócił do Torunia, gdzie 15 września miał swój uroczysty finał.

Dziś oficjalnie zamykamy Światowy Kongres Kopernikański, jedno z najbardziej interesujących, inspirujących i wszechstronnych wydarzeń naukowych w Polsce w ostatnich latach – mówił podczas ceremonii w Centrum Kulturalno-Kongresowym Jordanki prof. Andrzej Sokala, rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. – Nasze kongresowe uniwersum stworzyło i spopularyzowało obraz Kopernika, jego życia i dzieła oraz dziedzin nauki, którymi się zajmował. Kongres uświadomił nam, że Kopernik – postać znana każdemu – wciąż pozostaje tajemnicą, w jego życiu sporo jest zagadek i białych plam, sporo jest domysłów i żmudnej historycznej pracy opartej na bardzo skąpych źródłach i cząstkowych przekazach. Jednak nawet z tego skromnego obrazu wyłania się człowiek pełen pasji, aktywnie działający na wielu polach. Od początku chcieliśmy pokazać Kopernika nie jako wybitną, pomnikową postać, lecz kogoś, kto może być nam bliski poprzez swoje rozterki, dylematy, potrzebę poszukiwania prawdy i obrony jej bez względu na konsekwencje.

Rektor UMK zauważył również, że dziś, 550 lat po narodzinach Mikołaja Kopernika, możemy czcić go jako jeden z największych umysłów w historii, który zasłużył na to miano nie tylko swoim rewolucyjnym odkryciem, ale także – co równie ważne – stworzeniem metody naukowej opartej na rzetelnych obserwacjach i obliczeniach, metody pozwalającej powtarzać i potwierdzać osiągnięte wyniki.

Jak wszechstronnym uczonym był Kopernik, potwierdza merytoryczny program Kongresu. W każdym z miast – gospodarzy ŚKK dyskutowane były wybrane dziedziny nauki, nawiązujące do zainteresowań i dorobku twórcy teorii heliocentrycznej.

Krakowskie obrady koncentrowały się wokół dwóch sekcji tematycznych: filozoficznej pt. "Dziedzictwo kopernikańskie" oraz ekonomicznej pt. "Wokół pieniądza". Prof. Jarosław Górniak, prorektor ds. rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego wspominał krakowską część Kongresu: – Jednym z tematów, które omawialiśmy, była filozofia nauki, rozwój nauki, a właściwie spojrzenie na to, czy jest to rozwój ewolucyjny czy rewolucyjny, jak nauka rezonuje ze światopoglądami, w jaki sposób się nimi inspiruje i jak bardzo światopoglądy wpływają na to, jak naukowcy postrzegają świat. Ale też był drugi wątek – bardzo ważny, przypominający wkład Mikołaja Kopernika, uznanego matematyka i astronoma, w rozwój myśli ekonomicznej. Krakowskie obrady były również kolejnym krokiem ku pogłębianiu przyjaźni między naszymi trzema uniwersytetami organizującymi Kongres. Teraz, po zakończeniu pełnego cyklu wyjeżdżamy stąd w przekonaniu, że w przyszłości nadal będziemy razem pracować.

Podczas olsztyńskich obrad badacze postawili szereg pytań dotyczących działalności publicznej Mikołaja Kopernika i próbowali rzucić nowe światło na jego biografię. Ten obszar debaty uzupełniła sekcja muzealno-konserwatorska, w której znalazło się miejsce dla tematów poświęconych ochronie zabytków związanych z astronomem. – Nasza część Kongresu również była krocząca, spotykaliśmy się nie tylko w Olsztynie, ale również w Lidzbarku Warmińskim i w tym – jak to określił sam Kopernik – "zakątku na końcu świata", we Fromborku – podsumowywał prof. dr hab. Jerzy Przyborowski, rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. – Kongres to było niezwykłe wydarzenie, do którego przygotowywaliśmy się bardzo długo. Tym, co nas łączy, jest duma z tego, że przez część swojego życia Mikołaj Kopernik związanym był z miejscami, w których my żyjemy dzisiaj.

Wrześniowy finał Kongresu w Toruniu to aż sześć sekcji tematycznych: historii astronomii, kulturoznawcza, historii medycyny, lekarska, nauczycielska i młodzieżowa.

Naukową tkankę programu we wszystkich miastach uzupełniały liczne wydarzenia towarzyszące: wystawy, koncerty, spotkania, dyskusje oraz inne atrakcje. W Toruniu są to m.in. największa w historii ekspozycja prac Marka Żuławskiego pochodzących ze zbiorów Muzeum Uniwersyteckiego, prezentowana w Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu czy jedna z najbardziej spektakularnych w ostatnim czasie wystaw muzealnych "Misterium Słońca. Kopernik, syn Renesansu", którą można oglądać w Ratuszu Staromiejskim. Na klientów kilku toruńskich restauracji czeka natomiast specjalne, kopernikańskie menu, nawiązujące do przepisów kuchni renesansowej.

Więcej informacji

Piątkowa ceremonia była okazją do podziękowania wszystkim osobom zaangażowanym w organizację Kongresu oraz uhonorowania tych, których wkład był największy. Prezydent Torunia Michał Zaleski Medalami Kopernikańskim nagrodził tego wieczoru dr. Tomasza Jędrzejewskiego, kanclerza UMK zasiadającego w komitecie organizacyjnym ŚKK oraz koordynującego prace nad przygotowaniem Kongresu dr. hab. Mieczysław Kunza, prof. UMK. Pamiątkowym medalem wybitym specjalnie z okazji obchodów Roku Mikołaja Kopernika wyróżniane są osoby i instytucje szczególnie zasłużone dla zachowania tradycji kopernikańskiej.

Uroczyste zakończenie Kongresu uświetnił wykład wyjątkowego gościa. Wystąpienie pt. "From Nicolaus Copernicus to James Webb New World Views" wygłosiła prof. Ewine van Dishoeck z Uniwersytetu w Lejdzie, profesor astrofizyki molekularnej, w latach 2018-2021 przewodnicząca Międzynarodowej Unii Astronomicznej, a także znakomita popularyzatorka nauki, badaczka znana z pracy nad rozwojem najpotężniejszych teleskopów na świecie, w tym teleskopu kosmicznego Jamesa Webba. – Astronomia jest bardzo włączającą dziedziną – zauważyła prof. Ewine van Dishoeck. – Widok nocnego nieba jest dostępny dla wszystkich, wszędzie na świecie. Nawet w trudnych czasach zawsze mamy niebo, w które możemy patrzeć i które może być dla nas źródłem inspiracji. Wystarczy w nie spojrzeć, żeby po chwili zacząć się zastanawiać, skąd pochodzimy, jakie jest nasze miejsce we wszechświecie.

Prof. Ewine van Dishoeck podkreśliła również, że niesamowita rewolucja, którą pięć wieków temu zapoczątkował Mikołaj Kopernik, trwa do dziś: – Jest to możliwe między innymi dzięki wspaniałym nowoczesnym teleskopom, którymi dysponujemy, w tym teleskopowi Jamesa Webba – dodała uczona.

Choć Światowy Kongres Kopernikański przechodzi do historii, już wiadomo, że współpraca nawiązana w czasie jego organizacji będzie kontynuowana. Pierwszą zapowiedzią kolejnych wspólnych działań jest podpisany 12 września przez rektorów UMK, UJ i UWM list intencyjny w sprawie utworzenia Międzynarodowego Centrum Badań Kopernikańskich. – Nasza praca nie kończy się tutaj – potwierdził prof. Krzysztof Mikulski, dyrektor Centrum Badań Kopernikańskich UMK i pomysłodawca ŚKK. – Kongres jest początkiem dalszych badań i działań, które pomogą nam lepiej zrozumieć dziedzictwo Mikołaja Kopernika. Już za niespełna 20 lat będziemy obchodzić niezwykle ważny jubileusz – 500. rocznicę wydania dzieła "De revolutionibus…", które stało się symbolem nowożytnej rewolucji naukowej.

Światowy Kongres Kopernikański w liczbach:

• 3 miasta, w których odbywały się obrady;
• 4 instytucje organizujące;
• 5 debat okołokopernikańskich, które poprzedziły Kongres;
• 11 kongresowych sekcji tematycznych;
• 15 sesji plenarnych;
• 60 sekcji naukowych;
• 190 prelegentów, w tym 80 z zagranicy – z 20 państw, m.in. USA, Kanady, Australii, Brazylii, Włoch, Hiszpanii;
• 1600 uczestników;
• 260 osób uczestniczących w Zjeździe Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, który towarzyszył Kongresowi;
• 520 prac zgłoszonych do konkursu na plakat towarzyszącego olsztyńskiej części Kongresu;
• 250 pracowników naukowych, administracyjnych, technicznych i wolontariuszy uczestniczących w przygotowaniu Kongresu;
• 35 organizacji zaangażowanych jako patroni ŚKK.